Үр хүүхдийнхээ амь насыг адгуусны хөлөөс аваръя

Монгол наадам түүн дотроо морин уралдаан хэмээх зугаа цэнгэлийн хөлд эцсийн эцэст хүүхдүүд үрэгдэж, томчууд хүүхдүүдийнхээ амь нас, эрүүл мэнд, бэртэл гэмтлээр баярлаж байгаа тухай аль 2002 оноос эхлэн хэд хэдэн єгvvлэл бичсэн. Өнөөдөр тэр сэдвээ дахиад нэг бичихээр бүүр УИХ-ын эмэгтэй гишүүдэд хандан “ээжийнхээ нэрийг барин” хүүхдийн амь нас, эрүүл мэндээр нааддаг зугаа цэнгэлийг хуулиар хориглоосой гэж энэ санааг дахин бичив ээ. Таван жилийн өмнө нэг төрийн бус байгууллагын мэдээгээр жилд монгол улсад 1200-1600 том жижиг наадам болж, 20-40 хүүхдийн амь нас адгуусны хөлд эндэн олон зуун хүүхэд бэртэж гэмтдэг гэсэн тооцоо гарсан байдаг. Айл гэр, баг, сум, аймаг улсаас авахуулаад бүх шатны Засаг дарга нар наадам хийхийг мэднэ үү гэхээс хурдан морины хөлд амь үрэгдсэн, бэртэж гэмтсэн хүүхдүүдийн өмнө ямар ч хариуцлага хүлээлгүй өдий хүрлээ.

Манайх шиг 5-15 насны жижигхэн хүүхдээ, хурд ир нь орсон адгуусны нуруун дээр унуулчихаад, өөрсдөө хажуугаар нь тохилог жипэнд суугаад хашгичиж, гуугчин хурдлахыг шаардаж хөөдөг цэнгэл баяр наадам гэж одоо дэлхийд байхгүй. Хүүхэд битгий хэл насанд хүрсэн том хүн бухтай тулалдах, бухын нуруун дээр унуулан булгиулах цэнгэл наадмыг дэлхий эсэргүүцэж байна. Гэтэл манай баяр наадам улам зэрлэг болоод байхад хэн нь ч түүнийг хуулиар зохицуулъя гэсэн санал гаргахгүй нь сонин. Уг нь монгол уламжлалт наадамд хүүхэд морь хоёр нэгэн орон зайд өсөж, хүүхэд нь морьтойгоо ижилсэн, унаа унаж сураад хожмоо унаган ижил болсон хүлгээ хүүхдүүд нь унан эцэг эхийн хяналтан доор уралддаг байсан юм. Гэтэл орчин үеийн өнөөгийн монголд хүүхэд морь унаж сурах байтугай томчууд нь морь унахаа больж, бүгд машин мотоцикль унадаг бол­сон. Унаган хүлэг биш хаа холоос мөнгөөр худалдаж авсан занг нь мэдэхгүй цэвэр цусны болон эрлийз адгуус бий болсон. Морь унаж сураагүй хүүхэд занг нь мэдэхгүй адгуус хоёр нийлээд ирэхээрээ унасан хүүхдээ үрчихээд хэцүү юм. Морины уралдаан өнөөдөр ардын наадам байхаа больж ердөө л мөнгөтэй, эрх мэдэлтэй хүмүүсийн бооцоот уралдаан “казино” болсон. Энэ нөхцөлд хүүхдүүдийн амь насыг хэн маань хамгаалах вэ.

Баячууд өөрсдийнхөө хүүхдүүдийг морины нуруун дээр суулгана гэж бодож бай­на уу. Тэд холоо хэвтэнэ. Тэгэхээр хөдөө сум аймаг болон, хотын захын хорооллын ядарсан аав ээжүүд хүүхдээ морь унуулна гэж хэдэн төгрөгөөр морьдын эзэнд зарж, морь унах гэдэг амь нас дүйсэн хөдөлмөр эрхлүүлж байна. Одоо яах хэрэгтэй юм бэ. Баяр наадмын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах л хэрэгтэй. Бүх төрлийн наадамд уралдах морьдыг “зөвхөн насанд хүрсэн хүн унана” гэсэн өөрчлөлт хийх юмсан. Тэгээд морьдыг монгол эрлийзээр нь ялгахгүй уралдуул. Морин уралдаан гэдэг зэрлэг цэнгэл хэл мэдэхгүй адгуусны туурайнаас хүүхдүүдийнхээ амийг нь авч чадвал, наадамд том хүн мэргэжлийн жоки морь унаж уралддаг бол, томчууд нь хэнийгээ унуулж хэн нь уралдана хамаа алга. Соёолон, азарга, их морь гэсэн гурван нас уралдуулахад л болоо биз дээ. Уралдаж байгаа морьд нь 40-50 кг жинтэй унаачаа даахгүй байвал сүүл хэрд л ирнэ биз. Ямар ч байсан хүүхдүүдийн­хээ амь насыг адгуусны туу­райнаас холдуулах цаг болсон. Ингэж бичих, хэлэхэд тун амархан ч гэсэн энэ санаа тухайлбал насанд хүрээгүй хүүхдээр хурдны морь унуулахыг хуулиар хорино гэдэг бол монголын парламентад том эсэргүүцэлтэй тулгарна. Тэгэхээр нь адгуусны дон багахан туссан байж магадгүй гэж бодоод ийм хууль хийгээд өгөөч гэж эмэгтэй гишүүддээ хандаж байгаа юм. Монголчуудын дийлэнхэд нэг сонин өвчин байдаг. Энэ өвчин надад ч бий. Энэ бол адууны дон гэдэг өвчин. Манай эрхэм гишүүдийн ихэнх нь морины донтой. Ер нь монгол хүүхэд багаасаа морины дон тусдаг. Хүүхэд байхад зун хурдан болоосой.

Энэ новшийн хичээл нь хурдан тараасай. Морь унаад салхи сөрөөд салам хурдлах юмсан гэсэн дон тусдаг. Олигтой хурдтай юм таарч аймаг, сумын наадамд ганц нэг түрүүлчихвэл тэр хүүхэд юун хичээл шууд л морины донтон болно. Морины донтой хүүхэд сургуулиас гарч унаач, уяач, малчин, босс, адууны хулгайч болдог. Үүнийгээ Монголын сэхээтнүүд адуутай холбоотой зан, монгол хүний цусанд байдаг гэж тайлбарлах нь олонтаа. Зун болж морь уралдуулахад бүх монголчууд баярладаг гэнэ дээ. Амь нас нь эрсэдсэн, гэмтсэн, бэртсэн хүүхдийн гэр орон. Айлын хүүхэд гуйж аваад сүйд хийчихсэн уяач, хүүхдээ морь унуулсан мянга мянган ээжүүдийн сэтгэл зовлонтой байдаг юм. Миний ээж аргаа барахдаа зун битгий болоосой гэж хэлээд аавдаа загнуулж байсан гэдэг. Манай өвгөн аав морь уядаг хурдтай ч айл байсан. Зун болохоор өвгөн аав надаар морь унуулах гэнэ.

Ээж өгөхгүй санаатай гэвч ааваасаа айгаад намайг өгөөд явуулчихдаг Аргаа ядахдаа зун битгий болоосой гэж байх вэ дээ. Зун болдогоороо болно. Хүүхдээр морь унуулахаа больчихвол олон ээжүүдийн сэтгэл тэнийсэн сайхан зун, сайхан наадам болдогоороо болно. Хүүх­дээр хурдны морь унуулахыг хориглосон ганц заалтыг баяр наадмын хуульд оруулахыг манай эмэгтэй гишүүд л хийж, мянган ээжийн сэтгэлийг амрааж чадах байх гэж найдан сууя. Парламентын гишүүн эмэгтэйчүүд нийлээд ийм хууль хийчихвэл бараг л энэ яваа насандаа дахин дахин сонгогдох байх шүү. Багадаа морь унадаг байсан одоо өөрсдөө морь уядаг, сүрэг сүрэг адуутай, морины дон гэдэг өвчин тусчихсан эмэгтэй гишүүд даанч байхгүй биз дээ.

Г.Дашрэнцэн

НИЙСЛЭЛ ТАЙМС