Олгой хорхойн тухай сонирхолтой баримтууд

Монголын их говийн элсэн манхан, тарамцагт амьдардаг олгой хорхойн тухай домог яриа өнө эртнээс ам дамжигдан яригдаж бидний үеийг хүрсэн ч учир битүүлэг хэвээр л байна. Олгой хорхой үнэхээр байдаг уу, эсвэл энэ зүгээр нэг хүний санаанаасаа зохиосон зүйл уу гэдгийг шинжлэх ухаан баталж чадаагүй л байна. Энэ амьтныг сонирхон судалж байсан зарим нэгэн мэдээ сэлт, баримтуудын талаар товчхон өгүүлье. 1924 онд оросын судлаач В. А. Казакевич нэгэн тэмдэглэлдээ “Олгой хорхой байдаг нь сургаар мэдэгдэж байна. Би бүр зориуд хайсан боловч амжилт олсонгүй. Энэ амьтны талаар нутгийн хүмүүсээс мэдээ сэлт цуглуулсан бөгөөд аман яриагаар газар нүхэлж ордог говийн элсний аварга могой бөгөөд говийнхон энэ могойг маш хортой хэмээдэг бөгөөд ухаангүй айдаг” гэж тэмдэглэжээ.

1930- аад онд Монголд ажиллаж байсан ЗХУ-ын эрдэмтэн судлаач А.Д.Симуков
аян замын тэмдэглэлдээ нэгэн сонирхолтой баримт үлдээсэн байх юм: ” Олгой хорхой гэдэг нь Заг Сүүжийн говьд байдаг ердийн амьтан. түүний тухай хүмүүс ч их ярьдаг, мөн их айдаг. Энэ амьтан нь голдуу борооны дараа, газар нойтон байх үед газрын гадарга дээр гарч ирдэг… гэрт бол голдуу хувин савны доор, чийгтэй газар гарч ирнэ… өнгө нь хоргой цагаан өнгөтэй”, гэж тодорхойлжээ.”Олгой хорхойг одоогоор шинжлэх ухаанд мэдэгдээгүй
байгаа хэвлээр явагч хоёр нутагтан буюу аварга өт юм. Загтай халуун хоолойд л тааралдана. Газар дор гарын бугуй шиг бүдүүн, урт нь бараг нэг метр хүрнэ. сүүл тийшээ нарийсдаггүй, цавчигдсан мэт мухар. Толгойг нь олох амаргүй” гэж бичиж үлдээжээ. Гэхдээ дээрхи мэдээ сэлтийг үлдээсэн эрдэмтэн судлаачдын хэн нь ч олгой хорхойг биеэр үзээгүй байдаг.

Домогт олгой хорхойн талаар дэлхий нийт мэдэхэд томоохон түлхэц өгсөн нэг хүн бол оросын эрдэмтэн зохиолч И.А.Ефремов юм. Энэ хүн Монголын нутгаар хэд хэдэн удаа судалгаа шинжилгээний аялал хийж явахдаа нутгийн хүмүүсийн аман ярианд тулгуурлан “Олгой хорхой” гэдэг зөгнөлт зохиол бичжээ. Мөн Монгол нутгаар аялсан тэмдэглэл, олгойн хорхойн талаар цуглуулсан мэдээ сэлтээ тухайн ЗХУ-ын НАУКА и Жизнь сэтгүүлд цувралаар гаргаж тавьсан нь энэ учир битүүлэг хорхойг үзэх гэсэн
сонирхолтой хүмүүсийг Монгол-руу даллах болжээ. Ефремов бол Эндрюсын мөрөөр явж Монголын эрт галавын аварга гүрвэлийн ясыг үй олноор нь олж нутагтаа зөөсөн азтай эр бөгөөд олгой хорхойг нээсэн хүн юм. Гэхдээ энэ хүн үнэхээр олгой хорхойтой тааралдсан уу, эсвэл нутгийнханы аман ярианд тулгуурлан дэгс зүйл бичсэн үү гэдэг нь одоо ч эргэлзээтэй байдаг. Түүний нэгэн зохиолд тэрбээр нэгэн удаа олгой хорхойтой дайралдаж хамт явагсдын зарим нь түүнд ниргүүлэн амь эрсэдсэн болон өөрийг нь газарчин монгол аварчээ. Газарчин түүнийг олгой хорхойд ойртож болохгүй гэж учирлаж гуйгаад нэмэргүй болохоор мөр дээр нь сөгдөн гараас нь угзран саатуулсанд, цаадах нь газарчинд гар буу тулган сүржигнэж байтал нөгөө хорхой алга болчихсон гэж бичжээ. Олгой хорхойн талаар хүмүүс мань эрийн бичсэнээр л ойлгодог. Ефремов худалч байсан уу үгүй юу гэдгийг шинжлэх ухаан баталж өгөх байлгүй дээ.

Харин энэ амьтныг үзсэн харсан гэх үнэн худал нь мэдэгдэхгүй нутгийн хүмүүсийн аман ярианууд бас байх юм. Өмнөговь аймгийн Хорлоо гэх малчин ярихдаа: ” Манай нутагт нэг сонин амьтан байдаг. Биеийн хэлбэр нь бүдүүн хиамтай төстэй, толгой нь биеийн уртын тэн хагасыг эзэлдэг. Биеийн хойд хэсэгт далавчтай. Би түүнийг хоёр удаа үзсэн. Аль алинд нь худгийн хажууд үхчихсэн хэвтэж байсан” гэжээ. Мөн Өмнөговь аймгийн Баян-Овоо сумын малчин Чимидийн яриагаар ” Манай нутгийн Хаяа Булан гэдэг газар олгой хорхой байдаг. Энэ хорхой нь малын толгойд цутгасан цус шиг, хөл толгой нь мэдэгддэггүй амьтан. өглөө ба оройн наранд өнгө ялгаран харагддаг. Гэхдээ ганцхан газар байдаг маш их хортой учир модоор хатгаж хүрч болохгүй, төмөр хайчаар л хүрч болно гэсэн байх юм. Тээврийн жолооч нарын дунд ч олгой хорхойн тухай үнэн худал нь мэдэгдэхгүй аман ярианууд нийтлэг байдаг. Нэгэн жолоочийн ярианаас: Замд явж байхад их оройтож хонохоор шийдээд кабинаас буутал машины урдхан талд ямар нэгэн амьтан газар мөр татуулсан байсан мөрний төгсгөлд элс гүвэлзэн хөдөлж байхыг хараад хүрз аван эргүүлтэл том малтууртай амьтан гарсан, өнөөх амьтан хэсэг арвалзаж байгаад төд удалгүй газар ухан алга болсон. Тэр амьтан мухар сөөм хэрийн урттай, шаргал өнгийн амьтан байсан… бид тэр амьтнаас зэвүүцэн айгаад тэнд хонолгүй шөнөжингөө давхиж билээ” гэж ярьжээ.

Мөн олгой хорхойд хазуулсан нэг хүн маш хурдан гэртээ ирээд хөхүүртэй айрганд гараа дүрэхэд нов ногоон өнгөтэй болж байсан гэх яриа бас байна. Гэхдээ энэ амьтан нь хүн амьтантай тааралдсан үедээ арав орчим диаметр бүхий талбайд биенээсээ үхлийн хор ялгаруулдаг гэсэн аман яриа байх юм. Ойртсон хүн хоромхон зуур үхэтхийн унаад боож үхсэн мэт амьсгал хураан, бүх бие нь хүрэн эрээн болдог ажээ. Энэ ямар төрлийн хор вэ? Хүнийг агшин зуур үхэлд хүргэдэг хор юу байж болох вэ? Агшин зуур хүнийг алах чадалтай хор бол цианы хүчил. Энэ хүчил амархан ууршин тархдаг тул говийн хуурай халуун уур амьсгалын нөхцөлд агаарт цацагдаад үхэлд хүргэдэг байж болох юм. Олгой хорхой нь аюул тохиолдоход агшин зуур эвхрэн цагриглаад цианы хүчлийг агаарт цацдаг юм билүү. Гэхдээ олгой хорхойтой тааралдсан гэх хүмүүсийн аман ярианд итгэхгүй байх шалтгаан бидэнд бас алга. Нэгэнт эдгээр хүмүүсийн яриад байгаа тэрхүү хорхойг шинжлэх ухаан баталж чадаагүй л байна. Энэ хорхойн талаар авсан фото зураг ч алга. Энэ амьтны үхсэн, амьд биеийг ч бид олоогүй л байна. Энэ бүхэн зөвхөн ам дамжсан домог яриа юу эсвэл үнэхээр энэ амьтан байна уу гэдгийг шинжлэх ‘ ухаан нотлох байлгүй дээ.

Эдгээр яриа баримт сэлтэд өгүүлж
буйтай төстэй нэг амьтан бас дэлхий дээр бас байх юм. Энэ нь чацуулин гээч амьтан. Африкийн цөлд амьдрах энэ амьтан мөн л олгой хорхойтой төстэй шинжүүдийг агуулдаг. Шаргал хүрэн өнгөтэй, газрын хөрсөнд ухсан олон салаа нүх хонгилыг дагаж өт хорхой түүн хооллодог. Шөнийн цагг буюу борооны дараа хааяа газрын гадарга дээр гарч ирдэг. Биеийн урт нь 6-21 см урт, жин нь 10-300 граммд хүрнэ. Урд мөчний сарвуу нь маш том хүрз хэлбэртэй нэгэн амьтан бас байдаг байна. Олгой хорхой энэ төрлийн амьтан уу, эсвэл өөр төрөл зүйл уу гэдгийг бид Монголын нутгаас энэ амьтаныг барьж авснаар л тодорхой болно доо.