Ч.Хурц: Монголчууд 30 жилийн дараа 656 сая ам.долларын өртэй хоцорно

Оюутолгой төсөл нь дор хаяж 50 жилийн хугацаанд эрэгжих төсөл хэмээн гурван жилийн өмнө гэрээг үзэглэсэн. Гэвч энэ гэрээг монголчуудад үр ашгаа өгөхгүй, хэтэрхий муу хийгдсэн гэж үзэх хэсэг байсан юм. Гэрээг өөрчлөх шаардлагатай гэж үзэж байсан хүний нэг бол Геологи, уул уурхайн сайд асан, доктор Ч.Хурц юм. Түүнтэй Оюутолгойн хөрөнгө оруулалтын гэрээний талаар ярилцлаа.

-Оюутолгойн гэрээ монголчуудын хувьд “шүдний өвчин” боллоо. Засч сайжруулах, Монголын талд ашигтай болгох гээд л асуудлууд ар араасаа хөвөрсөөр байна. Таны хувьд анхнаасаа энэ гэрээнд засвар хийх хэрэгтэйг сануулж байсан хүний нэг. Оюутолгойн хувь заяаг цаашид юу хүлээж байна вэ?

-Хөрөнгө оруулалтын гэрээний гарчгаас эхлээд ярья л даа. “Монгол Улсын Засгийн газар болон Айвенхоу Майнз Монголия инк ХХК, Айвенхоу Майнз Лимитед, Рио Тинто интернэшнл холдинг лимитед компани хоорондын хөрөнгө оруулалтын гэрээ” гэдэг. Эндээс харахад ямар эрхзүйн чадамж бүхий хуулийн этгээдуүд юунд хөрөнгө оруулж байгаа нь мэдэгдэхгүй байна.

Аливаа гэрээ хэлцлийг гарчиг агуулга нь тодорхойлдог. Засгийн газар болон гэж байгаа нь буруу байхгүй юу. Монгол хэлэнд “болон” гэдэг чинь эхнийхээ үгийг задалж тодотгодог болохоос тэгш өгүүлэгдэхүүн биш. Олон улсын гэрээ эрхзүйн мэргэжилтэн хүн бол шууд харангуут анзаарч гурван этгээдтэй гэрээ хийчихээр хариуцагч байхгүй, тэгш эрхийн бус орчин үүсдэг гэж үздэг.

Хөрөнгө оруулалтын гэрээ гэсэн хэсэгт гэхэд “Хөрөнгө оруулагч нь Айвенхоу Майнз Оюутолгой, Монголия инк ” гээд энэ үгнээс эхлэн Монголын Засгийн газрын хөрөнгө оруулалтын эрхзүйн үндэслэлийг хасч гарчигтайгаа зөрөөд явчихаж байгаа биз. Гэрээний бүх үндэслэл нь Оюутолгойн ордыг эзэмших юм уу, Оюутолгой гэдэг төсөл юм уу, Оюутолгойд оруулчихсан хөрөнгө оруулалтын гэрээ юм уу гээд л гарчигнаасаа задаргаа нь ойлгогдохгүй. Дотор нь ороод заалт бүрийг үзэхээр жинхэнэ гэрээнд заасан заалт хавсралт гэрээнд заасан заалт хоёр нь зөрж мөргөлдөөд эхэлдэг.

-Жишээ нь ямар заалтууд байна вэ?

-Ганц зүйлийг л энд хэлье л дээ. Анхны хөрөнгө оруулалт гэдэг нэг тоо байх ёстой. Гэтэл энэхүү гэрээний хавсралт гэрээнд хөрөнгө оруулалтын хэмжээ есөн тэрбум доллараар өснө гэжээ. Цаашид ч Айвенхоу хөрөнгө нийлүүлэлтийг шаардах эрхтэй. Монголын Засгийн газар юу хянаж хөрөнгө оруулж оронд орох болж байна ойлгомжгүй.

Оюутолгой төсөл гэвэл Монголын коксжих нүүрсний 12 орд, тухайлбал Саусгоби энэ бүгд Оюутолгойн төслийн хүрээнд хийгдэж байгаа ажил. Тэгэхээр тийм төсөл байхгүй. Ерөөсөө Айвенхоу Майнз, Рио Тинтой холбогдсон бүх заалтууд орчихсон. Нэгдүгээрт бидний авч байгаа зээлийн жилийн хүү нь 6.8 хувь байна. Хөрөнгө оруулагч, хувь нийлүүлэгчдийн гэрээнд болохоор улирал тутамд орж ирсэн тоног төхөөрөмжийн үнэ, материалаар зээлийн дүнг гаргаад түүн дээр тэр улиралд ноогдох хувийг нэмээд дараагийн улирлын хүүг тооцохдоо нөгөө хүү нэмсэн зээлэн дээрээ нэмээд хийчихэж байгаа юм.

Тэгэхээр яг тооцоолоод үзэхэд давхар хүүгийн системийг хувь нийлүүлэгчийн системээр хийчихсэн байгаа юм. Ийм эрхийг нэг ТӨК- ийн захирлын гарын үсэг зурж баталгаажуулдаг эрх биш. Засгийн газар гарын үсэг зурч баталгаажна. Хөрөнгө оруулалтын гэрээнд 6,5 хувь, нийлүүлэгчийн гэрээгээр тооцохоор есөн хувь болдог. Бид хөрөнгө оруулагчийн гэрээ хүчинтэй гэж төлбөр төлөх болж байна уу, хувь нийлүүлэгчийнх хүчинтэй болж байна уу аль нэгээр бид төлбөрөө төлөх юм.

Оюутолгой төсөл анх орж ирэхдээ хөрөнгө оруулалтын хэмжээ нь 2,7 тэрбум байсан. Дараа нь 4,2 хувиас нэмэгдсээр 5,6 хувь болсон. Тэд өөрсдөө техник эдийн засгийн үндэслэлээ ярихдаа бид дахин тодруулга хийгээд 4,2 хувь болголоо гэсэн. Энэ гэрээний тоо баримтуудад жигд юм нэг ч байхгүй. Хариуцагч байхгүй ийм гэрээн дээр бид хэнтэй юу ярьж харилцан хариуцлага хүлээх болж байна.
Ямар ч улс орон өөрийнхөө хуулийг гадны компанийн гэрээнд зориулж засварладаггүй. Манай улс бол асар олон хуулинд засвар оруулсан. Монголын тал дандаа үүрэг хүлээж, гадны тал дандаа эрх эдэлнэ. Үүнийг шударга тэгш эрхийн гэрээ гэдэггүй юм. Энэ бүхнийг ингээд задлаад ярих юм бол чи бид хоёр нэг өдөр байтугай 10 хоног ярилцахад ч багадна.

-Оюутолгойн гэрээг өөрчлөх нь хөрөнгө оруулагчдаа алдах цаашлаад олон улсад манай улсын нэр хүндийг унагана гэж ярих хэсэг байна?

-Хүн хүн өөр өөрийнхөөрөө ярьдаг байх. Хэдий их айлгана төдий их сүр хүчийг бадруулна. Тэгэхээр одоо бол айлгах систем нэлээд их газар авсан байна. Гэрээ байгуулахаас алдаатай байна гээд байхаар гадны хөрөнгө оруулагч гараад явчихна. Харин гэрээг байгуулчихвал хөрөнгө ороод ирнэ гэж байсан. Байгуулахын тулд биш тэгш эрхийн хувиар гэрээг байгуулдаг.

Анх энэ Оюутолгой чинь гэрээ биш, хууль гэж орж ирсэн. Оюутолгой хөрөнгө оруулалтын хууль гэсэн нэртэйгээр орж байсан юм. Ийм нөхцөлийг бүрдүүлсэн Монголын Засгийн газар, ийм гэрээ хийсэн хүмүүсийн хариуцлагын тухайн асуудлыг хөндөж ярих ёстой. Түүнээс энд хэн нэгнийгээ буруутгах гээд эрүү үүсгэх гээд байгаа зүйл биш. Цаана нь Монголын ард түмний хувь заяа гэж хэн ч үл хязгаарлах эрх хэмжээ алдагдсан байгаа.

-Оюутолгойг Бороо Гоулд шиг хэдхэн жилийн дотор цөлмөчих юм биш биз. Юун 30 жил болох вий гэсэн эмзэглэл бас нэг хэсэгт нь байна?

-Бороо Гоулд шиг л юм болно. 15 жилд тогтвортой гэрээ хийгээд эхний таван жил татваргүй. Түүний дараагийн таван жил ашгийн 50 хувь татвар авна гэсэн. Гэтэл эхний таван жилд л бүгдийг нь гаргачихсан шүү дээ. Ашиг хуваана, ашиг гаргана гээд ирэхээр гадны хөрөнгө оруулагч тэнэг биш бол бидэнд төлөх ашиг байхгүй, та нарт авах ашиг байхгүй. Гагцхүү монголчууд зээлийг төлнө. Би дандаа төлбөр төлнө. Бид зээлийн хүү төлнө, хүүгийн хүү төлсөөр байтал нэг л өдөр Оюутолгойн орд олборлоод дууссан байна. Тэгээд бид өртэй хоцорно.

-Яагаад өртэй хоцорно гэж?

-Манай судлаач эрдэмтэд Оюултолгойн гэрээний дагуу Монголын авсан зээл, зээлийн хүүг улирал тутам, хүүгийн хүүг төлөхөд жилд олон сая ам.доллар алдагдалтай гарна. 34 хувийг нэмлээ гэхэд улам л өрөнд орно. Бүх роялти, ашиг орлогын татвар гээд тэднийхэээс авч болох бүх мөнгөө аваад байхад л бид 30 жил өр төлөөд, өртэй хоцорно.
-Яагаад?

-Маш тодорхой. Монголд орлого болон орж ирэх мөнгө, жил жилээр бичиж байгаа өр хоёр чинь ихээхэн зөрүүгээр жил бүр өр өснө. Энэ жилийн өрөө төлөөгүйгээс хойтон миний өр нэмэгдээд байгаа. Намайг сайд хийж байхад үйлдвэрийг барихдаа долоон жилийн дотор анхныхаа хөрөнгө оруулалтыг нөхөж чадахгүй бол үйлдвэрийг барихыг хориглодог байсан. 30 жил зээлийн хүү төлөөд бид өрөнд орсон хэвээрээ л байна. Дээр нь 30 жилийн дараа 656 сая ам.долларын өртэй хоцорно. Бүх юмаа хүнд зүгээр ашиглуулаад өөрөө өртэй хоцорно.

-Та Бороо Гоулдын дүү орд илэрч байгаа гэсэн. Энэ талаар тодруулаач?

-Бид судалгаа хийгээд байна л даа. Зарим улсын төр засгаас явуулж байгаа бодлого нь Монгол Улсад юу байна түүнийг нь бүгдийг хамаад гарга гэсэн систем яваад байна. Авч байгаа юм нь хэдэн төгрөгийн үнэтэй, ямар ашигтай юм, тэр хамаагүй. Одоо хууль энээ тэрээ гээд хэрүүлээ хийгээд будилж байхад нь бүгдийг цөлмөөд аваад хил давуулаад бай, тэр асгасны дараагаар нь бид юу болгохыг мэднэ гэсэн ийм л систем ажиллаж байна. Дорнод аймагт маш сайхан орд газар бараг дүү Бороо Гоулд гарах гэж байна л даа.

“Алтан цагаан овоо” гэж алтны орд газар. Мөн цайр, зэс, хар тугалгатай холимог металлын орд юм шиг байгаа юм. Энэ ордын техник, эдийн засгийн үндэслэлийг хийхэд 10 жилийн дотор бүгдийг нь авч гарахаар тооцоо хийж байх шиг байна. Гадаадын хөрөнгө оруулалтын эхний таван жил татвар авдаггүй, дараагийн таван жил 50 хувиар багасна гэдгийг далимдуулаад бүгдийг нь авна.

Уг нь тогтвортой байдлын гэрээг цэрэг дайны байдалд орчихсон улс орны Засгийн газруудтай хийдэг юм гэнэ билээ. Ер нь байнгын үймээнтэй тогтворгүй улс орнуудтай ийм гэрээ хийдэг юм гэсэн. Төр засаг нь тогтвортой ажилладаг манай улсад зөвхөн хөрөнгө оруулалтын гэрээг л хийх ёстой. Тогтвортой байдлын гэрээг хийгээд ард түмнээ сүйрүүлчихлээ шүү дээ.

-Уул уурхайн ассоциацийн гүйцэтгэх захирал Н.Алагаа ярихдаа манайх татваруудаа аваад 71 хувийн ашиг хүртэх боломтой гэж байна. Та болохоор өрөнд орно гээд…

-Н.Алагаа чинь Уул уурхайн ассоциацийн гүйцэтгэх захирал. Тэгэхээр тэр байгууллага чинь гишүүн байгууллагынхаа эрх ашгийн төлөө л явдаг. Тийм учраас тэр хүний яриад байгаа юмыг яаж ойлгох нь манай ард түмний боловсролын ерөнхий түвшингийн асуудал. Ямар байлаа ч гэсэн 29/71 хувь үлгэр. Хуваах ашиг байхгүй байхад элэнцийн 71 хувь байдаг юм бэ. Яагаад хуваах ашиггүй байдаг юм бэ гэхээр хөрөнгө оруулалт, зардлаа туйлын их нэмээд жилийн ашигт ажиллагааны түвшин “0” гээд үйлдвэрээ хаана.

-Манайд Оюутолгойн төслийн хэрэгжилтэд хяналт тавих боломж байдаг юм уу?

-Ер нь гадаадын хөрөнгө оруулалтын стратегийн ач холбогдолтой орд газрыг эзэмшихтэй холбогдсон асуудлыг авч үзэхэд Монголын зөвхөн дотоодын хяналт мэргэжлийн байгууллагын төлөөлөл техник технологи болон Монголын талын өмнө хүлээсэн гэрээний үүргийг хэрхэн биелүүлж буйг тэдний зардлаар хянаж байх ёстой л доо. Ямар техник технологиор ашиглаж байна.

Анх оруулсан төслөө хэрэгжүүлж байна уу гэдгийг хянаад сууж байдаг Монголын төлөөлөгчийн газар байх ёстой. Тэр төлөөлөгчийн газар техник технологид нь бүгдэд нь хяналт тавих ёстой. Одоо хяналт тавих эрхгүй байхаар хуулиа хийсэн учраас хэрвээ Монголын орд газрыг сүйтгэчихээд гарахад бид яаж ч чадахгүй хэмжээнд хүрээд байна. Хариуцлага хүлээх хүн байхгүй.

Бид хариуцлагагүйн тогтолцооны дээд зэргийн хуулиудыг бид хийгээд байна шүү дээ. Хариуцлагагүй байна гэдэг бол улс орон дампуурахын шинж. Засгийн газар хэлж байгаа нь “Яалаа гэж дээ бид буруутай биш шүү дээ. УИХ-д санал оруулсан Айвенхоу Майнзын гэрээнд бид тогтоол гаргаад өгсөн” зөв юм хийсэн. Монголын тусын тулд гарын үсэг зурлаа гэсэн бол чи хариуцлагыг нь давхар хүлээх л хэрэгтэй. Ийм хариуцлагагүй УИХ, Засгийн газар байж болохгүй хариуцлагыг чангатгана

-Ярилцсан танд баярлалаа.

П.Нансалмаа
Эх сурвалж:”Улаанбаатар Таймс”