С.Батболд: Бидэнд хийсэн ажил, хэлэх үг их байна

Монгол улсын Ерөнхий сайд С.Батболд монголын хэвлэл мэдээллийн байгууллагуудын төлөөлөл  болсон сэтгүүлчидтэй үе үе уулзаж, цаг үеийн асуудлаар ярилцдаг билээ. Энэ удаа Засгийн газрын тэргүүнээсээ  иргэдийн төлөөлөл асуулт асууж,  ярилцлага хийсэн нь онцлог байлаа. Ярилцлагыг МҮОНТ-ийн сэтгүүлч Б.Оюунчимэг хөтөлж явуулсан юм. Энэ ярилцлагыг бүрэн эхээр нь хүргэж байна.

(МҮОНТ-ийн сэтгүүлч Б.Оюунчимэг)

Ардын нам дангаараа засгийн газраа бүрдүүлснээс хойш 100 хоног өнгөрлөө. Өнгөрсөн долоо хоногт яамдуудын өдөрлөг Сүхбаатарын талбайд болж, иргэд ч мэдээллийг нэлээн сайн авах шиг боллоо. Энэ 100 хоногийн ажлаа та товчхон дүгнэж хэлнэ үү гэсэн асуултаар ярилцлагаа эхлэе…

Юуны өмнө энд цугларсан та бүхнийхээ амар амгаланг айлтгая.

Засгийн газар бол ард түмнийхээ өмнө үүрэг хүлээсэн байгууллага.   Хийж байгаа ажлаа тайлагнах нь  нээлттэй засаглалын зарчим. Төр засгийн үйл ажиллагаа ард түмэнд ил тод байх ёстой.  Ийм уламжлал ч бий. Аливаа Засгийн газар эхний 100 хоногийн ажлаа хийчихээд, бид иймэрхүү ажлын ард гарлаа гэдгээ тайлагнадаг. Хамтарсан Засгийн газар байгуулагдсаныхаа дараа эхний 100 хоногийн ажлаа тайлагнаж байсан. Ардчилсан нам Засгийн газраас гарснаас хойш Ардын нам дангаараа Засгийн газраа байгуулж, хамтарсан Засгийн газрын өмнө тавьсан зорилтуудаа хэрэгжүүлэхээр зорьсон. Өөрөөр хэлбэл хүний өөрийн гэж  ялгалгүйгээр ажил хэрэгчээр, идэвх зүтгэлтэйгээр , хариуцлагатайгаар ажиллалаа. Богино хугацаанд манай Засгийн газар УИХ-аас дэвшүүлж тавьсан бодлогын шийдвэрүүд, мөн түүнчлэн зогсонги байсан томоохон бүтээн байгуулалтын зорилтуудыг хөдөлгөж хонгилын гэрлийг асааж чадлаа. Бүтээлч ажил хэрэгч, 100 хоног байлаа гэж дүгнэж болох юм. Цалин хөлсний нэмэгдэл, авто зам, төмөр замын  талаар томоохон шийдвэрүүд гарсныг ард түмэн та бүхэн анзаарч, бас анхааралтайгаар харж суусан байх аа.

(Хан –Уул дүүргийн өндөр настан Д.Сүхбаатар)

Засгийн газрын гаргасан бодлого шийдвэрийг хэрэгжүүлдэг дунд, доод шатныхны ажлын арга барил нь хоцрогдоод байх шиг. Ядаж л шөнийн цагаар ажилладаг дэлгүүрүүдэд архи зарахгүй байж болдогггүй юм уу гээд л асуудал их байна.   Бас Ерөнхий сайдтайгаа уулзаж байгаа завшаанаа ашиглаад баярлалаа гэж хэлмээр байна. Тэтгэвэр тэтгэмжээ нэмсэн явдалд ахмадууд бид тун баяртай байгаа. Хаанаа ч хүрдэггүй байсан тэтгэвэр маань гайгүй боллоо. Хүний санаа амрах биш, дахиад тэтгэвэр тэтгэмж нэмэгдэх болов уу, таны амнаас энэ тухай бүр сонсмоор байна?

Та асуултаараа хоёр зүйлийг хөндлөө гэж ойлгож байна. Төрийн  үйлчилгээ амьдрал дээр яаж ил тод, шуурхай хэрэгжих ёстой вэ, УИХ болон Засгийн газраас боломжийн шийдвэр гардаг хэдий ч яг дунд шатандаа хүндрэл бэрхшээл гараад байна. Магадгүй авилгал хээл хахууль гээд олон асуудал гарч байгаа гэдэг бухимдал бодитоор байна аа. Асуудал байгаа учир бухимдал яваад байгаа хэрэг шүү дээ. Нийслэлийн түвшинд ч шийдэхээр асуудлууд, тухайлбал архины үйлдвэрүүд их байна гэж Сүхбаатар гуай асуулаа. Манай нам болон манай Засгийн газар аливаа зүйлд стандарт бий болгох ёстой гэж үзсэн. Ялангуяа төрийн ажилд стандарт байх ёстой юм. Төрийн ажлыг үзэмжээр биш,тэр хүний таашаалаар биш, стандартын дагуу хүлээсэн үүргээ ил тод явуулах ёстой. Нөгөө талаасаа зөвшөөрөл өгдөг үүднээс биш,төрийн төлөө иргэддээ үйлчилдэг ийм субъект юм гэсэн сэтгэлгээ рүү орох ёстой юм л даа. Стандартыг нь бид бий болгож байна. Энэ хандлага руу ч оруулж байна. Хууль эрх зүйн орчныг сайжруулахаас гадна таны ярьж байгаа асуудалтай ч холбоотой. Цалин, тэтгэвэр тэтгэмж , хөдөлмөрийн үнэлэмжийг зохих түвшинд өгч, түүгээрээ хэвийн сайхан амьдрах боломжтой, ажлын байран дээрээ өрсөлдөж чаддаг, түүнийгээ хадгалахын тулд сайн ажиллаж чаддаг, ийм чадвартай хүн байлгахын тулд хамтад нь харж байх ёстой юм. Энэ утгаар нь бид төрийн үйлчилгээг , төрийн албыг шинэчлэе, Европын стандартыг нэвтрүүлье, төрийн албанд шинэ жишиг оруулъя, зөвшөөрлийн тогтолцооноос бүртгэл рүү оруулдаг болъё гэсэн ийм эрх зүйн үндэс сууриудыг бид хийж байна. Үүнд тодорхой цаг хугацаа шаардаж байна. Гэхдээ бид үүнийг хийхдээ бухимдал яриад суух биш, ямарч байсан хөтөлбөр, эрх зүйн орчин, бодлогын эх суурийг тавьж эхлүүлсэн нь чухал алхам боллоо. Энэ хэрэгжих хүртлээ тодорхой цаг хугацаа шаардах л байх. Хоёрдугаарт, энэ шаардлага нь хангагдаад ирсэн хүний хөдөлмөрийн үнэлэмж нь шударга болно. Цалин, тэтгэвэр тэтгэмжийг цаашид тогтвортой, мөн амьдралын шаардлага хангасан, тэр хүний хөдөлмөрийг шударга үнэлсэн,мөн өсөлтийг  хангаж өгөх ёстой гэж үзэж байгаа юм. Тиймээс цалин болон тэтгэврийг цаашид үнийн өсөлтийн түвшингээс буурахгүй байхаар шийдвэрлэнэ. Хүнсний барааны үнэ,инфляци өсөөд ирэхээр цалингийн нэмэгдэл орлого болж үр дүнгээ өгч чадахгүй байна гэдэг асуудал ярьдаг л даа. Тиймээс үнийн  өсөлтийн индекстэй уялдуулан, үүнийг жил бүр тэр томъёололоор нь өсгөж байх ийм зарчмаар явна.Өөрөөр хэлбэл цалингийн өсөлтийг хэн нэгэн дарга ирээд сайхан хуваарилаад өсгөдөг биш,  эдийн засаг нь өөрөө зохицуулж чаддаг, эдийн засгийн өсөлт, түүнийг дагаж  үнийн индекстэй уялдаж өсдөг байх ийм зарчмыг системчилж өгнө.

(МҮОНТ-ийн сэтгүүлч Б.Оюунчимэг )

Сүүлийн үед халуун сэдэв нь Сонгуулийн тухай болж байна. Бараг л энүүгээр амьсгалж байна гэхэд  хилсдэхгүй байх. МАН УИХ-д өрсөлдөх нэр дэвшигчдээ ямар зарчмаар тодруулж байна вэ,их мөнгө хандивласан нь ногоон гэрлээр гарах нээ гэх таамаг ч байна. Үүнд таны хариултыг сонсмоор байна?

Энэ тухай хуулиндаа их тодорхой заасан байгаа шүү дээ. Нэр дэвшигчдээ тухайн улс төрийн намууд өөрийн төлөөллийн байгууллагаараа баталгаажуулан нэр дэвшүүлнээ гэж сонгуулийн хуулиндаа заасан. Энэ нь манай намын хувьд Бага хурал юм. Бага хурлын 300 гаруй гишүүд бий. Намын удирдлага, намын дарга, намын удирдах зөвлөл санал боловсруулж оруулна. Ер нь нэр дэвшигчдийг тунгааж, шийдвэр гаргадаг бүтэц нь намын бага хурал буюу намын хамт олон гэсэн үг. Олны бодол зөв байдаг шүү дээ. Бүгдээрээ хэлэлцвэл буруугүй гэж. Энэ зарчмаар нэр дэвшигчид шүүгдэж, гарч ирдэг. Түүнээс биш нэг юм уу, хоёр хүн мөнгө төлөөд гараад ирчихдэг, энэ нь олонхийн шийдвэр болоод гарчихдаг гэвэл дэндүү өрөөсгөл дүгнэлт бөгөөд ташаа яриа. Нөгөө талаасаа  МАН  бол хамгийн туршлагатай, зохион байгуулалт сайтай,ард түмнийхээ итгэлийг дааж яваа ууган нам. Алдаа дутагдалгүй байна гэж мэдээж хэрэг байхгүй шүү дээ. Засч залруулах зүйл байж л таараа. Төгс төгөлдөр гэж зүйл хаана ч байдаггүй. Сонгуульд өрсөлдөнө гэдэг ялалт байгуулахын төлөөх л марафон шүү дээ. Хамгийн шилдэг хүмүүсээ өрсөлдүүлж, түмэнд хүлээн зөвшөөрөгдөх туршлагатай, нэр цэвэр, чадвартай, боловсролтой,сэтгэл зөвтэй,ийм боловсон хүчнүүдээ дэвшүүлэхийн төлөө бүх улс төрийн намууд мэрийж байгаа. Харин үүнийг янз бүрийн өнцгөөс өөлж баалах нь тусдаа асуудал байх. Эрхэм зорилго нь ард түмний итгэлийг даах хүнийг гаргаж ирэх нь үндсэн шалгуур болохоос биш мөнгө төгрөг,танил талаа хардаг зүйлийг үндсэн шалгуураа  болгох юм бол тэр нам тухайлбал, манай нам өөрийн эсрэг үйл ажиллагаа хийж байна гэсэн үг болно. Хүн хэзээ ч өөрөө өөрийгөө хорлох юм хийдэггүй байх.

(Хувиараа хөдөлмөр эрхлэгч  Б.Ганбат  )

Засгийн газраас иргэдээ орон сууцжуулах хөтөлбөр гаргаж ирсэн нь нүдээ олсон хөтөлбөр байлаа гэж би хувьдаа боддог. Анх удаа орон сууц авахаар өргөдөл өгч байгаа иргэдийн хувьд үүсч байгаа нэг бэрхшээл нь аавынхаа ордер дээр хүүхдүүд нь бичигдсэнээс эрхээ хасуулах тохиолдол гараад байна л даа. Энэ журамд нь өөрчлөлт оруулах боломж хэр байдаг юм бол?

Засгийн газраас нэгэн томоохон хөтөлбөр гаргасан нь иргэдээ орон сууцжуулах энэ хөтөлбөр юм. Ард иргэддээ аятай тавтай орчин бүрдүүлж өгье гэсэн ийм л зорилго. Төр бодлогоор дэмжиж,дэмжлэг үзүүлэх ёстой. Иргэддээ урт хугацааны 20-25 жилийн, 6 хувийн хүүтэй зээлийг олгож,орон сууцжуулах худалдан авах боломжийг бий болгоход туслах ийм хөтөлбөр гаргасан байгаа. Журам дээр алдаа дутагдал байгааг үгүйсгэхгүй . Аливаа асуудлыг хийх нь чухал юм. Алдаанаас айгаад ч юмуу,эсвэл бүр төгс төгөлдөр болсон хойно хийе гээд асуудлыг хүлээвэл хэр зохимжтой юм бол… Аль болох ажлыг эхлэх ёстой гэсэн  зарчмыг барьж ажиллаж байна. Тиймээс бид энэ жил санхүүжилтээ шийдэх аятайхан боломж гарсан, үйл ажиллагааны эерэг ийм үзүүлэлт дээр үндэслээд энэ хөтөлбөрөө эхлүүлсэн. Өнгөрсөн жил манай эдийн засаг 17 хувиар өссөн,эдийн засгийн чадавхи, нэр хүнд өсч байна. Мөн Хөгжлийн банкаар дамжуулан санхүүгийн шинэ эх үүсвэр нэмэгдэж,олон зуун тэрбум төгрөгийг босгож авлаа. Үүний тодорхой хэсгийг орон сууц руугаа зарцуулаад, бодитой ажлыг эхлүүллээ. Иргэд маань ч гэрэл асахыг хүлээх биш, бодитойгоор орон сууцаа авч эхэллээ. Харьцангуй цөөнөөр л эхэлж байна. Гэхдээ цаашдаа улам нэмнэ. 50 тэрбум төгрөгийг Хөгжлийн банкнаас гаргаж өгнө. Орон сууц авах хүсэлтэй бүх иргэнд хүрч очих  ийм хөтөлбөр юм. Анхаарах зүйл байгаа. Шударгаар иргэдэд очиж байна уу, нэг хүн хоёрыг авах гээд байгаа юм биш биз гээд янз бүрийн бэрхшээл гарч л байна. Эдгээрийг засч залруулахаар журам дээр тодорхой өөрчлөлтүүдийг хийж болох байх аа. Анх удаа орон сууц авахаар   хүсэлтээ бүрдүүлж байгаа иргэнд  тодорхой шаардлагуудыг тавьж байгаа. Үндсэн зарчим нь л тэр. Аав ээжтэйгээ амьдардаг,нэг ордер дээр бичигдсэн асуудал журмаар зохицуулагдаж болно. Эцэст нь хэлэхэд  анх удаа орон сууц авч байгаа иргэн шаардлага  хангасан тохиолдолд олгох энэ зарчим бол энэ хөтөлбөрийн үндэс суурь гэдгийг дахин хэлье.

( Их засаг их сургуулийн оюутан Б.Ёндонжамцоо )

Их дээд сургууль төгссөн оюутнууд маань ажлын байраар хангагдах нь бүрэн төгс биш байна аа..Чанартай боловсон хүчнүүд бэлтгэгдэж гарахгүй байна ч гэж хэлж болно. Энэ тал дээр  Засгийн газраас ямар бодлого барьж байгаа вэ?

Залуучуудын  маань хөдөлмөр эрхлэе, ажил хийе гэсэн хүсэл

эрмэлзэл эрс нэмэгдсэн нь сайшаалтай. Энд тэнд томилолтоор ажиллаж байхад ийм байдал их ажиглагдаж, анзаарагдаж байлаа. Өнгөрсөн жил бид 75 мянган хүнийг ажлын байраар хангах боломж нөхцөлийг бүрдүүлсэн. Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих жилийн хүрээнд энэ жил ч гэсэн нэлээн ажлын байр нэмэгдсэн байна. Ажлын байр цаашид эдийн засаг өсөх хэмжээгээр нэмэгдэх хандлага байна. Ойрын 10 жилд манай  эдийн засаг дунджаар 15-аас доош хувиар буурахгүйгээр өсөх хандлагатай байна. Дэд бүтцийн томоохон хөтөлбөрүүд, төмөр зам, авто зам, орон сууцны , уул уурхайн боловсруулах үйлдвэрийн томоохон хөтөлбөрүүд явагдахын зэрэгцээ  ХАА,МАА, жижиг дунд үйлдвэр, хөнгөн хүнсний чиглэлээр эдийн засгийн томоохон дэмжлэгүүд гарч, томоохон хөтөлбөрүүд маань ажил болох хандлагууд бий боллоо. Одоо харин ажлын байр бий болгохдоо хүмүүсээ зөв бэлдэе. Хуульч, эдийн засагчдаар дүүрчихлээ, тэд бүгдээрээ ажилгүй байна гэж ярьдаг шүү дээ. Гэтэл зах зээл дээр шаардлагатай байгаа нарийн мэргэжлээр боловсон хүчин бэлдэх үйл ажиллагаа алдагдсан байсан. Сүүлийн 1-2 жилд МСҮТ-үүдээр мөн их дээд сургуулиудаар хэрэгцээтэй байгаа мэргэжлээр  захиалга аваад, тэр сургалтыг явуулж байна. Үүнийг  төсвөөс сургуулиудыг санхүүжүүлснээр  хянана. Хэдэн хувь нь ажлын байраар хангагдсаныг хялбархан тогтоож болох юм. Энэ бодлогыг цаашид системчилнэ. Ингэвэл сургуулиуд зах зээлд эрэлт хэрэгцээтэй байгаа мэргэжлээр оюутнуудаа сургаж, ажлын байр ч бий болно. Ийм чиглэл рүү явж байна. Энэ бодлогын эхлэл өнгөрсөн хоёр жилийн хугацаанд сайн тавигдсан. Нийгмийн зорилтот хэсэг болох ахмадууд, хүүхдүүд, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэддээ санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх нь энэрэнгүй нийгмийн үүрэг. Өгөх ч ёстой юм. Харин хөдөлмөрийн чадвартай хүмүүстээ хөдөлмөрлөх, мэргэжил олж авах, ажлын байр олох, хувиараа хөдөлмөр эрхлэх боломжийг хангаж өгөх энэ бодлогыг цаашид бид маш тодорхой болгоно. Саяхан хөдөлмөрийн яармаг зохион байгууллаа. Нэг сайн тал нь иргэд хөдөлмөрийн бирж дээр очиж бүртгүүлдэг, интернэтээс болон бүх мэдээллийн сувгаар ажил хайж байна гэхчлэн ийм хандлага өсчээ. Үүний үр дүнд өнгөрсөн жил ажилгүйдлийн түвшин 7.7 хувь хүртлээ буурсан ийм үзүүлэлт гарчээ. Хөдөлмөрийн зах зээл, хийх ажил хангалттай бий. Харин үүндээ нийцсэн, шаардлагыг хангасан, хөдөлмөийн чадвартай боловсон хүчнээ бэлдэх асуудал төр засгийн чухал зорилт юм.

(МҮОНТ-ийн сэтгүүлч Б.Оюунчимэг)

Сүүлийн үед өндөр албан тушаалтнуудыг барьж хорих явдал нэлээн ихэслээ. Үнэхээр авилгачид ингэж ихээр бий болчихов уу, эсвэл өөр шалтгаан байна уу.  Ялангуяа Аймгийн Засаг дарга нарыг олноор хорьж байгаа явдлыг та яаж хүлээж авч байгаа вэ.  Яагаад гэвэл та тэднийг томилдог шүү дээ..

Үүнд хоёр тал  байна гэж боддог.  Ерөнхий сайдын хувьд ч тэр, хувь

хүнийхээ хувьд ч тэр. Нэгдүгээрт хуулийн асуудал байна. Засаг дарга байнауу, энгийн иргэн байна уу ер нь хэн бугай ч байсан хууль зөрчсөн, алдаа дутагдал гаргасан бол  тэр хүн хариуцлага хүлээх ёстой. Үүн дээр хэн нэгэн тайлбар гаргах шаардлагагүй. Энэ бол хэнбугайд ч үйлчлэх ёстой зарчим. Харин  энэ үйл явцад улс төрийн өнгө аяс байна уу даа гэж харагдаад байгаа юм. Ийм болгоомжлол, ийм ойлголт манай намд ч тэр,нийгэмд ч гарч байна. Хамтарсан Засгийн газрын хугацаанд бүгдээрээ жимбийтэл сайхан ажилласан мөртлөө , хоёр нам хоёр тийш болонгуут баахан алдаа дутагдал яагаад гэнэт гараад ирдэг юм бэ. Хугацааны хувьд ч гэсэн их сонин.  Сонгууль болоход хоёрхон сарын хугацаа үлдээд байхад энэ бүх асуудал  яагаад гарч ирэв. Шийдлүүд нь хүртэл нэг талыг барьсан, МАН-ын Засаг дарга нарыг  ерөнхийдөө асуудалд орооцолдуулж, тэгээд тэдэнд ял ногдуулаад явж байна. Алдаа дутагдал байгаа бол түүнийг ярих зүйтэй. Гэхдээ  энэ асуудалд цаг хугацааны хувьд ч тэр, мөн нэг талыг барьсан явдал давамгайлж байна гэдэг нь тодорхой харагдаж байна. Хаана хаанаа л бодмоор байгаа юм. Үүнийг нухацтай авч үзэх ёстой гэж бид ярьж байгаа.

(Сүхбаатар дүүргийн өндөр настан С.Оюунчимэг)

Танай нам энэ сонгуульд эмэгтэйчүүддээ нэлээн эерэг байр суурь баримталж,  квотоо нэмж байгаа гэж сонсогдох юм. Энэ тухай бидэнд мэдээлэл өгнө үү?

Манай нам энэ тал дээр нэлээн санаачилгатай байгаа. Сонгуулийн хууль хэлэлцэгдэж байх явцад эмэгтэйчүүдийн төлөөллөө , ялангуяа шийдвэр гаргах түвшинд буюу УИХ, Засгийн түвшинд ажиллах эмэгтэйчүүдийн тоо  нэмэгдэх ёстой юм байна гэж үзсэн.  Ардчилал зах зээлийг хөгжүүлж байгаа улс орнуудын хувьд ч ийм жишиг бий.  Жендэрийн асуудалдаа нухацтай ханддаг, оролцоог нь дэмждэг олон улсын  стандарт ч ийм.

Бид үүнийг дэмжих ёстой гэж үзэж байгаа. Сонгуулийн хууль ярьж байх үед доод хязгаар нь 15 байх уу гэж нэлээн ярьцгаасан. Одоогийн УИХ-д 3 эмэгтэй гишүүн байгаа бол бид энэ тоог нэмэх ёстой юм байна гэж үзсэн. Ямар ч байсан улс төрийн намууд нэр дэвшүүлэхдээ эмэгтэйчүүдийн тоог доод тал нь 20 хувь хүртэл байлгахаар дэвшүүлэх ёстой. Тиймээс ч энэ асуудлыг би дэмжиж санаачилж ярьсан . Энэ удаагийн УИХ-д улс төрийн намуудаас нэр дэвших энэ квот нь эмэгтэй улс төрчдөд 20 хувь байна.  Өөрөөр хэлбэл 15 эмэгтэй  УИХ-д албан ёсоор нэр дэвших ийм боломж нь нээгдэж байгаа.

Харин дунд шатны түвшинд тэдний оролцоо харьцангуй өндөр байдаг. Шийдвэр гаргах түвшний оролцооны асуудал дээр бид харин зориуд ийм санаачилга гаргасан. Манай намын хувьд энэ зарчмаа хүндэлж, эмэгтэйчүүдийнхээ оролцоог бүх түвшинд УИХ болон нийслэлийн ИТХ-ын сонгуульд , мөн тойрогт болон жагсаалтаар нэр дэвшүүлэхдээ аль алинд нь тэгш шударга байлгах бодлого барьж байна.

ХААИС-ийн оюутан Д.Энхбаяр: Сүүлийн дөрвөн жилд би төрөөс 2 сая 500 мянган төгрөгийн дэмжлэг авчээ. Энэ бүх мөнгийг сургалтын төлбөр, амьдрал ахуйдаа зарцуулсан. Ингэж мөнгө тараасныг бэлэнчлэх сэтгэлэгээ төрүүлнэ, ажиллах сонирхолгүй болгоно байна гэж  үзэх хүмүүс байдаг. Нөгөө талаас оюутнууд бидэнд ар гэртээ ачаа үүрүүлэхгүйгээр зөвхөн хичээлдээ анхаарал хандуулж илүү сайн сурах боломж олдож байгаа. Харин Засгийн газар энэ мөнгийг ямар бодлогоор тараасан бэ. Би хувьдаа энэ дөрвөн жилд мөнгө авсандаа биш хичээл сурлагадаа анхаарах боломж олгосон, ийм боломжийг хүртсэн азтай  оюутан гэж өөрийгөө боддог.

-Төр засгийн  бодож, хэрэгжүүлж байгаа ажил иргэдэд яаж хүрч очиж байна, ямар хүлээлт, ойлголт байна гэдгийг хэлэх боломж олгож байгаагаараа чухал асуулт байна. Хөдөлмөрийн насны, хөдөлмөрийн чадвартай иргэдээ ажил хийлгэдэг. Ажил хийвэл ам тосдоно гэдэг зарчмыг төр засаг гарцаагүй хэрэгжүүлэх ёстой. Нөгөө талд зорилтод бүлэг буюу нийгмийн дэмждэг авах ёстой хэсэг байна. Хүүхэд багачууд, ахмад настнууд, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд, магадгүй оюутан залуучуудаа дэмжих нь төрийн үүрэг. Энэ 4 жилд 1,5 сая төгрөг олголоо. 500 мянган төгрөгийг 21 мянган төгрөгөөр сар болгон олгож ирсэн. Үүний үндсэн мөн чанар нь Хүний хөгжлийн санг бид байгуулсан. Монгол Улсын баялаг ард түмний баялаг. Гэтэл энэ баялгийн хуваарилалт шударга биш яваад байна. Шударга тэгш боломжид түшиглэсэн хуваарилалт луу оруулах ёстой. Энийг бүгдээрээ ярьдаг ч хийдэггүй. Бид үүнийг эхлүүлсэн. Ямар ч байсан 2,7 сая иргэндээ хувь, хишиг нэртэйгээр нийгмийн баялгийг шударгаар хуваарилж эхэлсэн. Энэ хуваарилалт нь оновчтой болсон уу, үгүй гэдэг нь хоёрдугаар асуудал. Мэдээж улам боловсронгуй болгох, дараа дараагийн шударга  хуваарилалт нь Хүний хөгжлийн сангаар дамжиж хүнээ эрүүл, боловсролтой, ажилтай, орон сууцтай байлгах, тэтгэвэр нийгмийн хамгаалалд байлгах өөрөөр хэлбэл иргэнээ ая тухтай байгах энэ орчин руу чиглэх учиртай. Ийм шударга хуваарилалтын үндэс суурийг тавьсан нь энэ 4 жилийн хамгийн том давуу тал.

Хоёрдугаарт, бидэнд хийсэн ажил, хэлэх үг их байна. Энэ 4 жилийн эхний жилд дэлхийн улс орнууд эдийн засгийн хямралтай байлаа. Олон улс орон уналтад орсон. Хоёр дахь жилд нь манай улсад айхтар зуд болж олон мянган айл амьжиргаагаа алдсан, 10 гаруй сая малаа бид алдсан, хүмүүс хот суурин газар луу шилжиж, ажилгүйчүүдийн эгнээ нэмэгдэж ядуурлын түвшин өссөн. Харин дараагийн жилүүдэд гадаад, дотоодод нөхцөл боломж таатай байж, өнгөрсөн жил эдийн засгийн өсөлтийг хангахын зэрэгцээ өндөр үзүүлэлтүүд гарсан нь Засгийн газар ба төрөөс авч хэрэгжүүлсэн бодлого, зөв зүйтэй байжээ гэдгийг нотолж байна. Эдийн засгийн өсөлтөөрөө манай улс эхний гуравт орсон байгаа. Бид энэ зөв бодлогоо тогтвортой өсөлт болгоод ард түмэн бүхэн дэмжээд явбал эдийн засгийн өсөлт цаашид улам нэмэгдэнэ. Энэ 4 жилд шударга хуваарилалтаас гадна эдийн засгийн урт хугацааны эрчимтэй өсөлтийн үндэс суурийг тавьсан ийм 4 жил болсон. Үүнийг бид эерэг зүйл гэж үзэх учиртай.

Би удахгүй ажлын байранд гарах гэж байгаа оюутан байна. Улстөр сонирхдог. Гэтэл манай томчууд “Энэ уг нь сайн хүүхэд, улстөрд орчих юм” гэх юм аа. Залуу хүн улстөрөөс ангид байх ёстой юм уу Та хувийнхаа бодлыг хэлээч?

-Аль ч салбарт сонголтоо хийж болно. Энэ бол миний хувьд тухайн хүний итгэл үнэмшил, өөрийнх нь сонголт. Хамгийн гол зүйл нь эзэмшсэн мэргэжилдээ сайн, өрсөлдөх чадвартай, тухайн ажлаа сайн хийснээрээ л улс орныхоо хөгжилд хувь нэмрээ оруулж чаддаг байх ёстой. Зөв сэтгэлтэй, зөв хандлагатай, мөн өрсөлдөх чадвартай, мэдлэг боловсролтой байх юм бол ямар ч мэргэжил сонгож ажиллаж болно. Өнөөдөр улстөрчөөс гадна сайн техникч, сайн инженер, сайн тогоочид ч сайхан боломж, сайхан амьдрал байна. Хувь хүний хувьд хүүхдүүддээ зөвлөхөд парламентад сууж улс орны амьдралын асуудал, хуулийн асуудлыг шийдэж батлахад амьдралын туршлага их чухал. Хүн өөрийгөө чагнаж сонголтоо хийхийн зэрэгцээ амьдралын туршлага хуримтлуулах хэрэгтэй. Биеэ засаад гэрээ  зас, гэрээ засаад төрөө зас гэдэгчлэн өөрөө өөрийгөө хариуцлагатай бэлтгэх шаардлагатай. Тиймээс амьдралтай танилцах, өөрийгөө бэлтгэж туршлага хат сууж, бусдын төлөө ажиллаж чадах түвшинд ирэх ёстой гэж бид боддог.

Баянгол дүүргийн нэгдүгээр хорооны иргэн Ө.Цэрэндорж гэж хүн байна.         Нэг асуулт, нэг санал байна. 1991 онд Ерөнхий сайд байсан Бямбасүрэн гуай Монгол Улс 1993 онд өөрийнхөө бензин шатахууныг  хэрэглэдэг болно гэсэн ярилцлага өгч байсныг би сайн санадаг юм. Гэтэл одоо болтол ийм зүйл алга. Манай бүх бараа бүтээгдэхүүний үнэ, инфляц гагцхүү бензин шатахуунтай л холбогдоод байна. Нефть боловсруулах үйлдвэрийг хэзээ барих гэж байна. Энэ яриа цухалзаад л алга болоод байх юм. Уг нь нөөц нь байх шиг байгаа юм.

Хэвлэл мэдээлэл болоод хүмүүсийн ярианы гол сэдэв уул уурхайн асуудал байна. Нэг дарга лиценз өгөөд л, худалдаад л нэг их ашиг олж байна гэдэг хардлага ард түмний дунд их байна. Үүнийг шалгуулаад хэн хэнд лиценз өгсөн бэ гэдгийг үнэн зөвөөр нь мэдээлж болдоггүй юм уу?

-Бензин бол эрчим хүчний эх үүсвэр гэдэг утгаараа улс орны маань тусгаар тогтнол, эдийн засаг, үнэ ханшны зэрэг маш олон талын ач холбогдолтой асуудал гэдгийг мэдэж ойлгож байгаа учраас тэр үед Бямбасүрэн гуайн ярьж байсан өнөөдөр ч ач холбогдлоо алдаагүй байна. Яриад байдаг мөртлөө ажил болдоггүй олон ажил байдаг. Хэд хэдэн шалтгаантай гэж би боддог. Зарим хэсэг нь зүгээр шүүмжлээд, улстөржүүлээд яриад байдаг. Ам ажил хоёроо нийлүүлдэггүй нэг хэсэг байдаг. Нөгөө хэсэгт нь ялангуяа бидний хувьд төсвийн санхүүжилттэй холбоотой асуудал гардаг. Сайхан яриад, түүнээ хийдэггүй нэг хэсэг байна, нөгөөдөх нь хийх гэхээр мөнгө нь байдаггүй зовлон байна. Манай Засгийн газар үүнд их анхааралтай хандаж байгаа. Яриад хийдэггүй байсан олон ажлыг ажил болгож эхэлсэн. Улаанбаатарын утааны асуудлыг сүүлийн 10-аад жил сайн ярьж байгаа. Гэсэн ч яг барьж аваад эхлүүлсэн Засгийн газар байгаагүй. Бид өнгөрсөн жилийн төсөв болоод Мянганы сорилын сангийн төсөвт эхний мөнгийг нь суулгаад утааны асуудлыг шийдэх бодлого технологи, шийдлүүдээ гаргасан. Алдаатай бас оноотой алхмууд хийж байгаа. Яг үүнтэй адилхан нефть боловсруулах үйлдвэрийн асуудлыг ярьсаар байсан атлаа технологийн судалгаа, санхүүжилт, мөн түүхий эдийн асуудал шийдэгдээгүй ирсэн байгаа юм. Шийдэх боломжтой байна уу гээд нухацтай авч үзэхээр нөхцөл нь бүрэн бүрдээгүй байгаа юм. Нөөц нь хангалттай байна гэж та хэллээ. Монгол Улсад өнөөдөр өөрийгөө хангах үйлдвэр байгуулах хэмжээний нөөц нь үйлдвэрлэлийн түвшинд баталгаажиж шийдэгдээгүй байгаа юм. Саяхны Засгийн газрын хуралдаанаар Тамсагийн бүс нутагт газрын тос боловсруулах жижиг оврын үйлдвэр байгуулаар шийдвэр гаргасан Яагаад жижиг оврынх гэхээр тос маань тийм хэмжээний л гарч байгаа юм. 100 мянган тн бензин үйлдвэрлэх хүчин чадалтай үйлдвэр байгуулах л түүхий эд байж. Ажил болгох шийдвэрээ Засгийн газар гаргачихсан. Олборлолтын хэмжээ нэмэгдэхийн хэрээр хүчин чадлыг нь нэмэгдүүлж болно. Ямар ч байсан Зүүн бүс нутагт үйлдвэр байгуулах шийдвэр гарлаа. Харин одоо бусад газар, тухайлбал, Дархан Сэлэнгийн бүс нутагт ОХУ-аас түүхий эд, нефтийн бүтээгдэхүүн оруулж ирээд боловсруулах үйлдвэр барья гэсэн санал аж ахуйн нэгжүүдээс гарч байна. Төр хувийн хэвшлийн хамтын ажиллгааны хүрээнд нефть боловсруулах үйлдвэрийг бүсүүдэд барих шийдвэр, ТЭЗҮ, технологийн шийдлүүдийг гаргасан. Бидэнд байгаа хамгийн том нөөц бол нүүрс. Орчин үед нүүрснээс шингэн хий, шингэн түлш гаргах технологиуд гарч байна. Хамгийн тохиромжтой нь аль нь вэ гэдийг шалгаруулах үүрэг даалгаврыг салбарын яаманд өгсөн. Технологийг нь аж ахуйн нэгж байгууллагууд төрөөс авсан зөвшөөрлийн дагуу төрийн оролцоотойгоор хийх ёстой. Энэ шийдвэрээ Засгийн газар гаргасан. Дараагийн асуудал нь санхүүгийнх. Засгийн газар Азийн Хөгжийн банк бусад санхүүгийн байгууллагуудтай технологийн зөв шийдэл гаргаад ирсэн тохиолдолд санхүүжилтийг нь шийдэх боломжтой гэсэн хэлэлцээ хийсэн байгаа. Энэ бол яриа биш. Энэ мэтчилэн манай Засгийн газрын үед гацчихсан байсан олон асуудал хөдөлгөөнд орж эхэллээ. Дараа дараагийн жилүүдэд  хөдөлгөөнд орсон төсөл хөтөлбөрүүд үр днгээ өгнө гэдэгт итгэж байна.

-Лицензийн асуудал дээр Засгийн газар тодорхой арга хэмжээ авч байгаа. Лиценз тойрсон асуудал бол эдийн засгийн төдийгүй үндэсний аюулгүй асуудал учраас анхаарлын төвд байгаа. Тиймээс ч Ашигт малтмалын газарт бүтцийн өөрчлөлт хийж, ёс зүйтэй, хууль эрхзүйн хүрээнд ажиллах чадвартай хүмүүсийг ажиллуулахыг даалгасан. Ашигт малтмалын газар авилгалд өртөмтгий, элдэв хэл аманд байнга орооцолдож байдаг. Үүнийг цэвэрлэх арга бол ёс зүйтэй, хуулийн мэдлэгтэй хүмүүсийг сонгон ажиллуулах нь чухал юм.

Лиценз олгохгүй байх ажлыг сүүлийн хоёр жилд хэрэгжүүлж байна. Шинээр лиценз олгохгүй ээ. Хоёрдугаарт ажлаа бүрэн дүүрэн хийгээгүй бол олгосон лицензүүдийг улс буцааж хурааж авах ёстой. Үүний дүнд олгогдсон байсан 700 орчим лиценз одоо 4000 хүрэхгүй болж цөөрсөн. Манай газар нутгийн бараг 30-аад хувьд лиценз олгогдсон байсан бол одоо энэ газар нутгийн хэмжээ 10 хувь болж багасан байгаа. Бид цаашдаа урт нэртэй хуулийг хэрэгжүүлэх чиглэлээр авах арга хэмжээнүүдийг бодит ажил болгох учиртай. Ойрын үед Засгийн газар шийдвэр гаргаж эдгээр лицензийг түдгэлзүүлэх, эсвэл байгаль орчны шаардлагад нийцүүлэх шаардлагаа тавина. Гарцаагүй хийх ажил. Лиценз олголтод зөрчил гарсан асуудлыг нягталж, засаж залруулах ажлыг хийж хэрэгжүүлэх үүрэг даалгавар өгсөн байгаа. Стратегийн томоохон орд газруудад төрийн оролцоог хангах асуудлыг шинээр жагсаалт оруулж ир, энэ олон лицензүүд дотроос төр, ард түмний өмч болгох бүртгэлийг хийлгэх үүргийг ч өгсөн байгаа. Ойрын үед Засгийн газраас уул уурхайн салбарт, лиценз тойрсон олон асуудлыг шийдэх эрх зүйн бөгөөд бусад шийдлүүд хийгдэнэ ээ.

Иргэн С.Далхаасүрэн Амлалтаасаа ухарч замын дундаас ажлаа орхисон Ардчилсан намд ард түмэн хариуцлага тооцох байх. Та үүрэг хариуцлагын тухайд ямар бодолтой явдаг вэ?

-Үүрэг хариуцлага гэдэг хамаагүй ойлголт биш. Бодож, бодсон зүйл нь үг хэлж болж, хэлж ярьсан зүйл нь үүрэг хариуцлага болох учиртай. Аливаа зүйлийг хүн ярихдаа хүнд таалагдахын тулд эсвэл улс төрийн, сонгуулийн ч гэдэг юм уу, тухайн үеийн эрх ашиг, сонирхлыг дагаж ярих биш бодитой бодолтой, шинжлэх ухааны үндэслэлтэй ярих ёстой. Үг хэл, үйлдлүүд хариуцлагатай байх ёстой. Амлалтаа ч ингэж авах ёстой. Үүний дараа ам ажлын нэгдэл буюу үүнийг хэрэгжүүлдэг байх ёстой. Улстөрчид бидэнд байдаг том дутагдал бол жигтэй сайн ярьж байгаа юм. Ямар сайхан ярьж байна вэ, загатсан газар маажтал ярилаа шүү гээд байдаг. Яаж үүнийгээ хэрэгжүүлж байна гэхээр  хэлэх зүйл барагтай байгаа юм. Ам ажил хоёр нэгдэж байж хувь хүн ч, өрх айл ч, улс орны ажил явах учиртай. Тиймээс энэ тал дээр улстөрчид хамгийн түрүүнд бодож хийж байх учиртай гэж хэлэх байна.

МҮОНТ-ийн сэтгүүлч Б.Оюунчимэг Жижиг, дунд үйлдвэрлэл эрхлэгчдийн зээлийн асуудлыг олон жил ярьж байна. Энэ тал дээр нэлээд ажлууд хийгдсэн. Үр дүн нь ямар байх шиг байна.

-Том хөтөлбөр, том төслийн тухай бид ярьдаг, ярих ч ёстой. Манай эдийн засгийн өсөлтийн том мотор нь энд байгаа. Гэхдээ улс орны өмнө, төр засгийн өмнө, бидний өмнө тулгамдаж байдаг хамгийн том асуудал бол ажилгүйдэл, ядуурал. Ард түмнээс санал асуулт авахаар хамгийн тулгамдсан асуудалд энэ хоёрыг хэлдэг. Энэ асуудлыг хамгийн түрүүнд шийдвэрлэж, олон хүнийг ажилтай, орлоготой, амьдралтай болгож, зохих түвшинд татаж чадах зүйл бол жижиг дунд үйлдэрлэл эрхлэх үйл ажиллагааг төр, Засгийн газар бодлогоор дэмжих. Ерөөсөө манай намын бодлого үүнд чиглэгддэг. Зүүн талдаа зүрх нь цохилж байдаг нам гэдэг шиг манай нам зүүн төвийн үзэл баримтлалтай. Нийгэмд чинээлэг дундаж давхарга зонхилж байх учиртай. Энэ рүү чиглэсэн төрийн бодлого, санхүүгийн, татварын бодлого байх учиртай. Хамгийн олон хүн ажлын байраар хангадаг, хамгийн олон өрхийн амьдралд хүрч байдаг энэ салбар бол жижиг дунд үйлдвэр. Жижиг дунд үйлдвэрээ дэмжинэ гэж яриад байдаг ч дахиад л нөгөө санхүүжилт, эдийн засгийн хөнгөлөлт чөлөөлөлтөө өгдөггүй байсан. Манай Засгийн газар үүнд онцгой анхаарал тавьж томоохон хөтөлбөрүүд баталж гаргаж байгаа. Жижиг дунд үйлдвэрүүдийн татварын хөнгөлөлт, чөлөөлөлт өгдөг босгыг нь 50-100 сая хүртэл багасгая, Татвараас чөлөөлдөг болгоё. Ингэвэл энэ бизнес өөрөө хөгжих чадвартай болно. Хоёрдугаарт ажлын байр бий болгож байгаа жижиг дунд үйлдвэрүүдийг зээлийн бодлогоор урамшуулдаг болгоё. Зээлийн хүүг нь багасгая. 6 хувийн хүүтэй орон сууцны зээл гэж төрөөс татаасаар дэмжиж байгаа шиг жижиг дунд үйлдвэрлэлийг тодорхой хүүгийн хязгаарыг нь багасгасан, хугацааг нь урт болгосон ийм бодлогоор дэмжих учиртай. Бид боловсруулаад УИХ-д өргөн барьсан, нэлээд том багц хуулиуд явж байгаа. Энэ ажлууд үргэлжилнэ ээ.

Сүхбаатар дүүргийн 4 дүгээр хорооны иргэн С.Даш Орон сууцжуулах ер нь зам, барилгын ажил эрчимжиж байна. Энэ салбарын ажлыг эрчимжүүлэхэд материаллаг бааз чухал юм. Монголд одоогоор чадан ядан жаахан цемент үйлдвэрлэж байна. Цементний, төмрийн үйлдвэрлэлийг цаашид улам эрчимжүүлэх бодлого ямар хэмжээнд яваа юм бол. Салхи, нар, газрын эрчим хүчийг ашиглах талаар хэр төлөвлөж бодож боловсруулж байдаг юм бол? Гуравт би нэг талархал илэрхийлье. Өндөр настан, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд нэг сая төгрөг олгох ажлыг өнөө маргаашгүй эхлэх гэж байна. Энэ бол ахмадаа дээдэлдэг Ардын  намын бодлого хэрэгжиж буй юм. Үүнд ард түмэн, өндөр настнууд, хөгжлийн бэрхшэлтэй иргэд ихэд талархаж, төрдөө баярлаж байна. Бидэнд урам өглөө, урмаар тэжээлээ. Бид урт насалж, төр түмнийхээ төлөө санаа бодлоо хэлж байя аа. Эв нэгдлийг бэхжүүлэхийн төлөө ихийг хиймээр байна аа, баярлалаа.

-Боловсруулах үйлдвэрийг дэмжих ёстой гэдэг бодлого барьж байгаа. Энд барилгын болоод бусад бүх салбар багтаж байгаа. Монголд цемент үйлдвэрлэе, барилгын, төмрийн үйлдвэрүүдэ дэмжье гэсэн хөтөлбөрүүд Дархан болон Сайншандын аж үйлдвэрийн бодлого болж тавигдсан байгаа. Эцэг өвгөд маань энэ сайхан байгаль нутаг, газрын баялгаас гадна агуу их эрчим хүчний нөөц үлдээжээ. Японы том компаниуд Монгол бол сэргээгдэх эрчим хүч, салхины болон нарны эрчим хүчний дэлхийн бараг цөм төв байна гэж хэлж байна лээ. Бид сэргээгддэг энэ баялгаа том эдийн засгийн хөдөлгөгч хүч болгох, өөрсдийнхөө болон бүс нутгийн хэрэгцээг хангах хэмжээний нөөц байгаа юм байна гэдэг нь бидэнд ямар их боломж завшаан байна гэдгийг хэлж байна. Тиймээс бид энэ салбараа дотоодын аж ахуйн нэгжүүд төдийгүй гаднын компаниудтай хамтарч хөгжүүлэх учиртай гэж бодож байна.

-Дундговь аймгийн харьяат, Улаанбаатар их сургуулийн оюутан Н.Бадамгарав байна. Эмэгтэй хүнийхээ хувьд хотынхоо байдалд сэтгэл эмзэглэж явдаг. Улаанбаатарт цэцэрлэгжсэн талбай цөөхөн байдаг. Та Улаанбаатар зочид буудал, Лениний хөшөөг хараад юу гэж боддог вэ. Би хувьдаа энэ талбайн хажуугаар орой үдэш өнгөрөхдөө айдастай байх юм. Энэ байдлыг цэгцэлж болдоггүй юм уу

-Энэ бол төр засгийн, бидний үүрэг. Ард иргэд маань аятай тухай амьдрах орчин бүрдүүлэх ёстой гэсэн зарчим байгаа. Байгаль орчин, ногоон бүсийг нэмэгдүүлэх давалгаа сүүлийн хоёр, гурван жилд нэлээд эрчимтэй явлаа. Янз бүрийн санал санаачилга төрийн бус байгууллага, ард иргэдээс гарч, үүнийг  дэмжсэн Засгийн газрын бодлого хөтөлбөрүүд явж байгаа. Харин үр дүнгээ хурдан өгч чадахгүй байна. Гэхдээ сайн зүйл нь цэцэрлэгт хүрээлэнгээ нэмье гэсэн ийм сэтгэлгээ, хандлага бий боллоо. Үүнийг бид цааш нь улам дэмжинэ. Монгол Ардын нам ногоон эдийн засагтай, ногоон хөгжлийн загварыг бий болгосон улс орон болгох зорилт дэвшүүлж байгаа. Зөвхөн эдийн засаг ярих биш, ногоон хөгжлөө, байгаль орчноо хамтад нь ярьж хөгжүүлье гэж байгаа юм. Эдийн засаг, уул уурхай баахан ярьчихаад дараа нь байгаль орчноо сэргээе гэж ярих биш өмнө талд нь байгаль дэлхийн асуудлаа тавьдаг зарчим руу орох ёстой. Бид ийм бодлого дэвшүүлж тавьж байгаа юм. Үүнийг дагаад аятай тухтай амьдрах орчин, аюулгүй бүс бүрдүүлэхэд Засгийн газар, нийслэл, дүүргийн түвшинд мөн мэргэжлийн байгууллагуудын түвшинд сайжруулах ёстой гэдгийг зөв зүйтэй санал байна анхаарах ёстой гэж бодож байна. Ер нь бидэнд болж байгаа зүйл их байгаа хэдий ч иргэдтэйгээ уулзахад зайлшгүй бодол дээр бодол нэмсэн, шийдлүүд гаргасан, шинээр анхаарах зүйлсийг гаргаж ирдэгт сэтгэл хангалуун байдаг. Сайхан санал санаачилга гаргаж тавьсан та бүгдэдээ талархал илэрхийлье.

-Танд сүүлийн минутыг үлдээе.

-Засгийн газрын тэргүүний амаргүй мөртлөө хариуцлагатай, нэр хүндтэй ажлыг хашиж байгаа хүний хувьд надад нэг зүйл бодогддог юм. Бидэнд болж байгаа зүйл их байна. Болж бүтэх боломж ч их байна. Цаашдаа улам өсөх энэ дөрвөн жилийн өсөлт, хөгжил, ард түмэн рүүгээ хандсан энэ дэмжлэг маань улам  бэхжин өргөжиж тогтвортой хөгжлийн энэ гараан дээр Монгол Улс маань ирсэн байна. Бидний дунд сөрөг зүйлийг их ярьж ийм уур амьсгалаар амьсгалах нь давамгайлах хандлага ажиглагдаад байгаа юм. Мэдээж шударга шүүмжлэл байж, засаж залруулж байх ёстой. Гэхдээ цаашдаа болгохын төлөө нийт улс орон, ард түмэн, төр засаг маань хамтдаа дэм дэмэндээ урагшлах, тогтвортой хөгжлийн төлөө урагшаа явах ийм шаардлага, ийм боломж, түүхэн завшаан монголчууд бидэнд байна. Тийм учраас бид болж байгаа зүйлд нь урам өгч, бие биенээ, хамт олноо дэргэдэх нөхрөө дэмжиж, болохгүй зүйл дээр нь ташуур болох шударга шүүмжлэлийг өгч байх юм бол Монгол Улс маань хожно. Монгол Улс маань хөгжих их боломж байгаа гэдгийг хэлмээр байна.