ЭРҮҮЛ МОНГОЛЫН ТӨЛӨӨ ЭЕРЭГ МЭДЭЭ

Эрүүл мэндийн салбар ойрдоо гэрэл гэгээтэй мэдээгээр баялаг байна. Хамгийн сүүлийн үеийнхээс нь эхлэхэд ХААН банк Хавдар судлалын үндэсний төвтэй хамтарч “Хавдрын эсрэг үндэсний аян”-ыг хоёр дахь жилдээ зохион байгуулж, нээлтийг нь өчигдөр Өмнөговь аймгийн төвд хийлээ. ХААН банк сангаас санх үүжүүлж хавдрын нарийн мэргэжлийн эмч нарыг баг болгон өнгөрсөн жил өдийд 21 аймаг, Улаан баатар хотод үзлэг, оношлогоо явуулсан нь үр дүнгээ өгсөн. Эмч нар орон нутгийн эмнэлгийн то дорхойлсон хавдрын сэжигтэй болон хавдраар өвч лөх эрсдэлтэй 20.000 гаруй хүнд үзлэг хийснээс 3900-гаад хүн хортой болон хоргүй хавдраар өвчилснийг илрүүлсэн. Өвдөхөөс нааш эмнэлгийн ба раа хардаггүй монголчуудын эрүүл мэндэд дүн тавь сан энэ аян олон мянган гэр бүлийг өвчин шаналал, өнчрөл хагацлын зовлонгоос аварсан нь лавтай.

Хагас жил гаруй хэрэгжүүлсэн энэ сайн үйлсэд ХААН банкнаас 160 гаруй сая төгрөг зарцуулсан гэдэг. Амжилттай ажиллаж яваа хувийн хэвшлийн байгуул лага нийгмийн хариуцлагаа ухамсарласан энэ арга хэм жээнд ард түмэн ам сайтай байгаа. Харин одоо өнгөрсөн жи лийн ажлынхаа дүгнэлт, тайланд үн дэслэн хавдрын өвчлөл өнд өр тэй 12 аймгийг сонгон аж лаа эхэлсэн нь бүр ч сайн хэ рэг. Нарийн мэргэжлийн эмч нар нэг аймагт долоо хоногт ажиллах бөгөөд ирэх долоо хоногийн сүүлчээр Дундговийн иргэдэд үйлчлэх юм. Монголын нийгмийн эрүүл мэн дийн тулгамдсан асуудал, хүн амын нас баралтын хоёр дахь шалтгаан болсон хорт хавд раас урьдчилан сэр гийлэх, эрт оношлох, эмнэлгийн тусламж үйлчилгээг цаг ал далг үй хүргэх сайхан ажлаа ийн үргэлж лүүлснийг нь “Bravo” хэмээн уухайлж, талархахаас аргагүй юм.

Монголд эрүүл хүн байгаа эсэх нь эргэлзээтэй. Эрүүл мэн дийн урьдчилан сэргий лэх үз лэгт тогтмол орж, эмчээс эрүүл гэсэн тодорхойлолт ав – сан хүнийг л “эрүүл” хэ мээн бат тай хэлж болно. Түү нээс “На дад хэлэх өвчин байх гүй учир би эмнэлэгт огт ханддагг үй” гэж хэлэх хээгүй нөхрийг “эрүүл” гэж итгэхэд эр гэлзээтэй. Ухаантай европ хүн “Би эрүүл хүн. Яагаад гэвэл би эрүүл мэндийн бүх төр лийн үз лэг, оношлогоог тогт мол хийл гэдэг” гэж өө- рөөрөө ба харх даг байна. Монголчуу д би дэнд ийм са наачилга л ду таад байгаа юм. Зах зээлийн ороо бусгаа ний гэмд амьд ралын төлөө махран зүтгэсээр эрүүл мэндээ бүр хаяжээ, манайхан. Харин одоо хү мүүсийн эрүүл мэндийн боловс рол харьцангуй дээшилж байгааг хэлэх хэрэгтэй. Гэр бүл, албан байгуул лагаараа үз – лэг, оношлогоо хийлгэнэ гээд явдаг болсон нь мэд рэгд дэг. Энэ зөв хандлага хот, суу рин газрынханд илүү тэй ажиг – лагдаж байна. Харин орон нутгийнхан маань өвдөж, хавдахаас нааш эмнэлэгт ир дэгг үй хэвээрээ. Энэ байдлыг өөрчлөх, хүн ардынхаа эрүүл мэндэд анхаарал тавьсан сайхан ажлыг дөрөвдүгээр сарын 7 буюу Дэлхийн эрүүл мэндийн өдрөөр орон даяар эхлүүлэх гэж байна. Юу гэвэл, монголчуудад тү гээмэл тохиолдож буй халдварын бус өвчнүүд буюу 40-өөс дээш насныханд цусны даралт ихдэх, чихрийн шижин, 30-60 насны эмэгтэй чүүдийн дунд хөх болон умайн хүзүүний хорт хавдрыг илрүүлэх үзлэг хийх юм.

Энэ бас л “Bravo” гэж дуу алдмаар сайн мэдээ. Эрүүл мэндийн анхан шатны тусламж үзүүл дэг өрх, сумын эрүүл мэн дийн тө- вүүд “илрүүлэх шин жил гээг” үнэ төлбөргүй хийнэ. Ха рин аймгийн Нэгдсэн эм нэлэг, дүүргийн Эрүүл мэн дийн төвүүдэд хоёр дахь шатны үйлчилгээ буюу онош тодруулах болон эмчилгээг үнэ төлбөргүй хийх ажил үүргийн хуваарьтай. Энэ ажлын бэлтгэл хангагдсан тухай өчигдөр зохион байгуулагчид нь мэдээлэв. Илрүүлэх үзлэгийг Эрүүл мэндийн яам, Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агент лаг Эрүүл мэндийн газар, “Монголын мянганы сорилтын сан”-гийн Эрүүл мэндийн төслөөс хамтран зохион байгуулж буй юм. Манай улсад сүүлийн 10 жилд зүрх судасны эмгэгээр нас барах явдал хоёр дахин нэ мэгдэж, нас барж байгаа гурван хүн тут мын нэг нь зүрх судасны эмгэг, таван хүн тутмын нэг нь хавдрын улмаас хорвоог ор хиж байна. Дэлхий нийтээр ихсэж, чимээгүй тахал хэмээх болсон чихрийн шижингээр 2010 онд 8105 хүн шинээр өв чилж, 79 хүн нас баржээ.

Үүний өмнөх жилд 8444 хүн уг өвчнөөр шинээр оношлуулж, 60 хүн нас барсан тухай Эрүүл мэндийн газраас гаргадаг монголчуудын эрүүл мэн дийн үзүү лэл тэд тэмдэглэсэн байна. Жил бүр ингэж эрчимтэй нэмэг дэж байгаа өвчнөөс сэргийлэх, эрт илрүүлэх ажил эх лүүлсэнд талархах учиртай. Хэрэв эрүүл хоол хүнс хэрэглэж, дасгал хөдөлгөөн тогтмол хийж, биеийн жингээ хэвийн хэмжээнд баривал зүрх су дасны эмгэгийг 80 хувь, чих рийн шижинг 90 хувь, хорт хавдрын өвчлөлийг 30 хувиар буу руулах боломжтой гэж тус газрын дэд дарга Ц.Хун зөвлөв. Засгийн газар, Эрүүл мэндийн яамаар хаягласан бас нэг дорвитой ажил бол “Эрүүл хүүхэд” үндэсний аян. Хоёр долоо хоногийн өмнө эхэлсэн энэ үзлэгт сая гаруй хүүхдийг хам руулахаар төлөвлөснөөс одоо гийн байдлаар 100 гаруй мянган хүүхэд үзлэгт оржээ. 0-18 насны бүх хүүхдийг эрүүл мэндийн үзлэгт хамруулснаар Мон голын төр засаг хүүх дүү- дийнхээ эрүүл мэндийн та лаар нэгдсэн мэдээлэлтэй болно. “Аль газар нутагт хүүхдийн ямар эмгэг түгээмэл байгаад дүгнэлт хийнэ. Улмаар аяны хоёрдугаар шат болгож хүүхд үүдээ эрүүлжүүлэх ажлыг үргэлжлүүлнэ. Үзлэгийг ча нартай явуулж, зургаадугаар сард багтаан дуусгана” гэж Эрүүл мэндийн сайд Н.Хүрэлбаатар эрсхэн хэлсэн.

Одоогоор үүнтэй холбоотой гом дол, шүүмжлэл гараагүй байна. Тэ гэхээр ажил хэвийн үргэлжилж байгаа бололтой. “Эрүүл хүүхэд Монголын ирээдүй” уриатай аянд Монгол Улсын төр засаг анхаарал тавьж, Ерөнхий сайд С.Бат болд хоёр гараа өргөн дэм жиж байгаагаа илэр хийлсэн. Эд хөрөнгө, мал адгуусаа тоолж, бүртгэдэг хэр нь 1990 оноос хойш бид хүүхд үүдийнхээ эрүүл мэндийг зөнд нь орхисноо гүйцэтгэх за саг лалын тэргүүн хүлээн зөв шөөрсөн. Ирээдүйд эрүүл мон гол иргэнийг бий бол гоход чиглэсэн энэ чухал ажлыг үр дүнтэй явуулахыг сал барын сайд, эмч, хэрэгжүүлэгч мэргэжилтн үүдэд аминч лан захи сан. Бас эцэг, эх чүүдийг хүүх дүүдээ үзлэгт өргөн хамруулахыг уриалсан. Зах зээлийн хатуу хуу лиар бол эрүүл мэнд хувь хү ний “өмч”. Бид эрүүл мэндээ зад гай мөнгө шиг л үржээ. Эцэст нь өнөө дөр бухимдалтай, өвчтэй Монгол Улсыг бий болгоод байна. Өвчин туссанаа мэдсэн ч эрүүл жих тал дээр анхаарал та вих сөхөөгүй эмзэг давхарга бий болсон нь эмгэнэл. Энэ бай далд төр засаг дүгнэлт хийж, засаж залруулах ажлыг олон жилийн дараа ч болов эхлүүлсэн нь сайн хэрэг. Үүний эцэст аль хэдийнэ алдуурсан хүн амын эрүүл мэндийн талаарх нэгдсэн мэдээллийн сан бий болно.

Төр засгаас хүн амын эрүүл мэндийн талаар бод лого боловсруулахад хэрэг болох стратегийн ач холбог долтой тооцоо, судалгаа гарт нь ороод ирнэ. Төр засаг, ху вийн хэвшил, олон улсын бай гууллагын хамтын хүчээр эхлүүлсэн дээрх гурван том аян монголчууд эрүүл жих, урьд чилан сэргийлэх үз лэгийн ач холбогдлыг яс ма хандаа шин гэтэл ойлгох оюун са нааны шинэч лэлийн эхлэл болбол их хүн хүч дайчилж, хөрөнгө мөнгө зарцуулсны хэрэг бүтнэ. Эрүүл Монгол Улс болох хөрс суурь баттай тавигдана.