Ч.Нямсүрэн: Хар тамхины хор, үр дагаврыг гэмт хэрэгтнүүд маш сайн мэддэг

-МАНАЙ УЛС МАНСУУРУУЛАХ БОДИСЫН ХЭРЭГЛЭГЧ УЛС БОЛСОН-

Улсын Дээд шүүхийн Судалгааны төвийн захирал Ч.Нямсүрэнтэй ярилцлаа.

-Мансууруулах бо­дистой хол­богдсон хэ­рэг сүүлийн жи­лүүдэд өсч байгаа гэсэн, үнэн үү?

-Сүүлийн таван жилд энэ төр­лийн 26 гэмт хэ­рэгт 64 хүн ял шийт­гүүл­жээ. 2007 онд гурван гэмт хэрэгт 16 хүн ял шийт­гүүлж бай­сан бол өнгөр­сөн онд 14 гэмт хэрэгт 27 хүн ял шийт­гүүлжээ. Үүнээс үзэхэд энэ төр­лийн гэмт хэрэг сүүлийн таван жилд тав дахин, ял шийтгүү­лэгчид бараг хоёр дахин нэмэгд­сэн байна. 2010 оныхтой харьцуулахад л гэмт хэрэг тав дахин, ял шийт­гүү­лэгчид нь 5.5 дахин өсчээ.

-Ихэвчлэн хэдэн нас­­ны, ямар боловс­ролтой хүмүүс энэ төр­лийн хэ­рэгт холбогдож байна вэ?

-2007-2011 онд нийт ял шийт­гүүлэгчдийн 75 хувь нь 19-30 насны за­луучууд байлаа. Ял сонс­сон иргэдийн 69 хувь нь бүрэн дунд боловсрол­той, 22 хувь нь дээд бо­ловсролтой хүмүүс байна. Тод­руул­бал, ялтнуудын 22 хувь нь оюутан. Харин 30 хувь нь эрхэлсэн то­дорхой ажилгүй этгээд байлаа.

-Ихэвчлэн чинээлэг айлын танхи хүүхдүүд мансууруулах бодис хэрэглэдэг гэх ойлголт бий. Ер нь иргэд ашиг олох зо­рилготой ийм төрлийн хэрэгт орооцолдсон байна уу. Эсвэл зугаацах зорилготой юу?

-Зарим талаар ортой. Нийгэмд баян ядуугийн ялгаа ихэсч, чинээ­лэг хүмүүсийн эрх танхи хүүхдүүд мансууруулах бодис хэрэглэх бол­сон нь ажиглагддаг. Үүнээс гадна хялбар аргаар мөнгө олох зо­рилготой нөгөө нэг хэсэг нь тээ­вэрлэгч болон хувирч байна.  Ма­най улс хар тамхи мансууруулах бодис дамжин өнгөрүүлэх орон гэж тооцогдож байсан бол одоо хэ­рэглэгч орны тоонд багтах боллоо. Үүнтэй холбоотой нэг жишээ ярих уу?

-Тэг л дээ.

-Согтуу юм шиг замын хөдөл­гөөнд оролцож байсан жолоочийг замын цагдаа саатуулж шалгасан байгаа юм. Гэтэл жолоочоос согтуу­руулах ундаа илэрдэггүй. Нөгөө жолооч мансуурсан байдалтай согтуу юм шиг байдаг. Гэтэл цаг­даад мансуурлын зэргийг тогтоол­гох шинжилгээ хийлгэх эрх зүйн болон техникийн боломж байхгүй. Уг нь мансуурлын зэргийг тусгай техник, лабораторийн тусламжтай­гаар цусны болон бусад шинжил­гээгээр илрүүлэх шаардлагатай.

-Ер нь ийм төрлийн хэрэгт холбогдсон хүмүүс мансууруу­лах бодисын талаар хэр мэдээ­лэлтэй байдаг вэ?

-Гэмт хэрэг үйлдэгчид хар там­хины хор холбогдол, хариуцлага, үр дагаврын талаар мэдэхийн дээдээр мэдэж байгаа. Ердөө л хялбар мөнгө олох арга, зугаацаж цэнгэхийн тулд л мансууруулах бодистой холбогдож байгаа хэрэг.

-Мансууруулах бодисын хэ­рэглэгч орон болсон гэлээ.  Нийг­мийн хүчин зүйл нөлөөлж байгаа хандлага байна уу?

-Хэд, хэдэн шалтгаан бий. Ядуу­рал, ажилгүйдэл, мөнгөний гачиг­дал нөлөөлдөг. Мөн амар хялбар аргаар мөнгө олох гэсэн зорилго давамгайлж байна. Нөгөө талаар мансууруулах бодис хэрэглэх, өндөр үнээр дамжуулан худалдах хэрэгцээ өссөнтэй холбоотой. Үүнээс гадна манай хоёр хөрш орон хар тамхи мансууруулах бодисын наймаа, хэрэглээгээр дэлхийд дээгүүрт ордог. ОХУ-д 4.5 сая хүн хар тамхи байнга хэрэглэд­гийг судалгаа харуулсан. Хэрэглэгч­дийн 76 хувь нь 25 хүртэлх насны залуучууд байна.

БНХАУ-д 1998 оны байдлаар мансууруулах бодис байнгын хэ­рэг­лэдэг гэх 569 мянган хүн бүрт­гэгдсэн бол одоогийн байдлаар БНХАУ-д гурван сая хүн хар там­хинд донтож, байнгын хэрэглэгч болсон тухай мэдээлэл байдаг.

-Гадаадад манай улсын ир­гэд хар тамхи, мансууруулах бодистой холбоотой хэрэгт хол­богдсон гэх мэдээлэл тасрахгүй юм.

-Цагдаагийн байгууллагын мэ­дээгээр гадаадын улс орнуудад хар тамхи мансууруулах бодистой холбоотой хэрэгт манай улсын 43 иргэн шалгагдаж байгаа. Тэднээс 34 нь БНХАУ-д шалгагдсанаас дөрөв нь цаазаар авах, нэг нь бүх насаараа хоригдох ял сонссон.  Үүнээс гадна долоон иргэн 15 жил хүртэл хугацаагаар, зургаа нь 10 хүртэл жилийн хорих ялаар шийтгэгдсэн.

-Манай улсад ихэвчлэн ман­сууруулах бодис тээвэрлэсэн, хадгалсан гэх үндэслэлээр ял оноодог байх. Харин мансуурдаг, донтчихсон хүмүүсийг шүүж байсан уу?

-Монгол Улсын эрүүгийн хуу­лийн 192 дугаар зүйлд зааснаар Мансуу­руулах буюу сэтгэцэд нө­лөөлөх эм, бэлдмэл, бодисыг борлуулах зо­рил­гогүйгээр хууль бусаар бэлтгэ­сэн, олж авсан, хад­галсан бол ял шийтгэхээр заасан. Хэрэглэсэн гэснээр нь биш, харин худалдах зорилгогүйгээр олж ав­сан хэрэгт хүн шийтгэгдсэн тохиолдол олон бий.

-Өсвөр үеийнхний мансуу­руу­лах бодисын хэрэглээ ихэсч байна гэсэн судалгаа байсан. Ерөнхий боловсролын сургуу­лийн 200 хүүхдээс судалгаа авахад 54 нь мансуурч үзсэн гэсэн хариултыг өгсөн байна. Цавуу, саван үнэрлэх зэрэг нь мансуурч байгаа хэрэг мөн үү?

-Цавуу саван зэрэг нь мансуу­руулах бодисын төрөлд багтахгүй. ОХУ-аас цавуу үнэрлэж мансуурах “моод” Монголд эхлээд их дэлгэр­сэн. Сүүлийн үед байгалийн гарал­тай ургамал, өсвөр үеийнхний нэрлэснээр “инээдэг өвс” татах нь хүүхэд залуучуудын дотор их байна. Шүүхийн практикт  “Мансуу­руулах болон сэтгэцэд нөлөөт бодис” гэж Нэгдсэн үндэсний байгууллагын 1988 оны “Мансуу­руулах болон сэтгэцэд нөлөөлөх эм, бодисын хууль бус эргэлтийн эсрэг” конвенц, мөн “Мансууруулах эмийн тухай” конвенц  болон “Сэт­гэцэд нөлөөлөх бодисын тухай” конвенцийн  жагсаалтад заасан нэр төрлийн бодисуудыг хамааруулан ойлгож байна.

-Мансууруулах бодистой хол­боотой хэрэгт ихэвчлэн олны танил одод холбогдсон байдаг.

-”Моод монголоор дуусдаг” гэдэг. Өөрсдийгөө од хэмээн нэр­лэсэн зарим этгээдүүд энэ хэрэгт холбогдож байна. Гадаадын од­дыг дуурайх өвчин юм уу даа. Гадаа­дын одод шоу, уулзалт, тоглолт, хүлээн авалт зэрэг олон арга хэмжээ, ачаалалтай ажилла­даг учраас эрч хүчээ сэлбэх гэж хар тамхи татдаг гэж сонссон. Харин манай “одод”-ын хувьд тийм их ачаалал байна гэж үү дээ. Олны танил уран бүтээлч олон хүн хар тамхинаас холуур явж чадаж л байна шүү дээ.

-Сэтгэцэд нөлөөлөх эм, бэлд­мэл хэрэглэсэн ч мансуу­руулах үйлчилгээтэй ургамал хэрэглэсэн ч нэг зүйл ангиар яллах нь буруу гэж ярих хүн байдаг. Хуулиараа үүнийг зохи­цуулах боломжтой юу?

-Амстердам хотод “хөнгөн” гэж нэрлэгдэх мансууруулах бодис хэрэглэхийг цагдаагийн байгуулла­гаас зөвшөөрч, “хүнд” гэж тооцог­дох мансууруулах бодисыг тараа­сан тохиолдолд хорих ял оноодог. Мөн бага хэмжээний мансууруулах бодис тараах нүүдлийн станц ажиллуулах, 18 нас хүрсэн этгээ­дэд хатуу тогтоосон бага хэмжээ­гээр зарах журмыг тогтоож энэ төрлийн гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ авдаг. Жи­шээ нь “кофеен” (coffee shops) гэж нэрлэгдэх сүлжээгээр “хөнгөн” гэгдэх мансууруулах бодисыг та­раа­даг. Энэ улс мансууруулах бодисыг хүнд ба хөнгөн гэж ангил­сан цөөн тооны улс орны нэг. Гэхдээ олон улсын гэрээнд заасан мансууруулах бодисыг бүрэн хо­риглож, эдгээр бодисыг тээвэрлэх, хадгалах, худалдах, үйлдвэрлэх үйл ажиллагааг бүрэн хориглож, нэг сараас найман жил хүртэл хорих ял оноодог. Тухайн улсад хүнд чанарын мансууруу­лах боди­сыг худалдах, мансуу­руулах боди­сыг сурталчлах, үүний зэрэгцээ худалдааны цэгүүдэд хадгалагдах мансууруулах боди­сын хэмжээг хатуу тогтоож өгдөг. Хэрэв эдгээр журмуудыг зөрчсөн тохиолдолд тухайн цэгийг хаах хүртэл арга хэмжээ авна. Хар тамхины талаар аядуу бодлогыг эсэргүүцэгчид Голланд улсыг “Ман­сууруулах бо­ди­сын үүр уурхай” гэж нэрлэж байна.

-Тэгвэл мансууруулах боди­сын хэрэглээ өндөртэй улс ор­нуудын хууль, шүүхийн байгуул­лага хэрхэн ажилладаг бол?

-Мансууруулах болон сэтгэцэд нөлөөт бодисын эргэлтийн асуу­далд аядуу бодлого баримталж байгаа Англи, Голланд болон Герман зэрэг улс орнуудад мансуу­руулах болон сэтгэцэд нөлөөт бодисыг үйлдвэрлэх, борлуулах, тээвэрлэх, үйл ажиллагааг зориуд хязгаарлаж, худалдан авагчаас нь салгах, тухайн бодисын хэрэглээнд хяналт тавих, аажмаар багасгахын тулд “хөнгөн” гэгдэх бодисуудыг тодорхой хэмжээгээр тодорхой цэгээр дамжуулан худалдаалах, хэрэглэх газар зааж өгсөн байдаг. Мөн мансууруулах бодисыг хэрэг­лэх талыг зохицуулж эм бэлдмэ­лээр хангах, нэг удаагийн тариур тараах арга хэмжээг авч хэрэг­жүүлснээр гэмт хэргийн гаралтыг багасгах, мансууруулах бодисын хэрэглээнээс үүдэн гарах өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх чухал нөхцөл болно гэж дээрх улс орнууд үзэж байгаа юм.

Харин дэлхийн ихэнх улс ор­нуу­дад мансууруулах бодис болон сэтгэцэд нөлөөт бодисын эргэлт­тэй хатуу тэмцэх бодлого барим­талж байна. Эдгээр улс оронд АНУ, Хятад, Казахстан болон Арабын ертөнцийн улс орнуудыг дурдаж болно. Жишээ нь Хятад улсад л гэхэд опиумыг мянган граммаас дээш, героин болон метиламфе­тамин зэргийг 50 граммаас дээш буюу бусад наркотикийг их хэм­жээгээр хил нэвтрүүлэн худалд­сан, зөөвөрлөсөн бол 15 жил, эсвэл бүх насаар нь хорих, эсвэл цаазаар авах ял шийтгэхээр хууль­чилсан байдаг. Мөн энэ төрлийн гэмт хэр­гийг үйлдэхдээ олон улсын нарко­бизнестэй холбогдсон, энэ үйл ажиллагааг зохион байгуул­сан, хүндрүүлэх нөхцөл байдал­тайгаар эсэргүүцэл үзүүлсэн бол илүү хатуу ханддаг.

-2008 оноос хойш төрөөс ман­сууруулах бодистой тэмцэх төсөв гаргаагүй гэх юм билээ. Төр, харьяа яам нь энэ төрлийн гэмт хэргээс сэргийлэх бодло­гогүй байна гэж ойлгож болох уу?

-Энэ талаар надад тодорхой мэдээлэл байхгүй байна. Засгийн газраас 2000-2005 онд хэрэгжүү­лэх “Хар тамхи, мансууралтай тэмцэх” үндэсний хөтөлбөрийг батлан гаргасан. Гэтэл санхүүжил­тийн хүндрэлээс болоод хэрэгжээ­гүй, тодорхой үр дүнд хүрээгүй гэж сонссон.

Б.ЦЭЦЭГДЭЛГЭР

Тус нийтлэлийг бусад хэвлэл мэдээллийн байгууллага хуулбарлан нийтлэхийг хориглоно.

ӨДРИЙН СОНИН-МЭДЭЭ.МН