И.Мөнхжаргал: Ротацийн сонгууль сэргэсэн нь АН-д том шинэчлэл болсон

-Ардчилсан намын Үндсэн дүрэмд ротаци буюу эргэлтийн сонгуулийн асуудлыг тусгасан байдаг. Ардчилсан намын ҮБХ-ны гишүүдийн гуравны нэг, нийслэл, аймаг, дүүрэгт тухайн жилээсээ шалтгаалаад гуравны нэг эсвэл дөрөвний хоёр дээр нь ротаци буюу эргэлтийн сонгууль явагддаг. Энэ жилийн хувьд ҮБХ-ны 410 гишүүнээс  112 нь эргэлтийн сонгуульд оролцож байна. Хэнтий аймгаас бусад 73 тойрогт ротацийн сонгууль явагдаж байгаа. Үүний зэрэгцээ эмэгтэйчүүд болон залуусын суудалд эргэлтийн сонгууль явагдаж байна.  Эмэгтэйчүүд 14, эрэгтэйчүүд 21 суудал дээр ротаци явагдаж байгаа. Ротацийн сонгууль бол  Ардчилсан нам ажлаа дүгнэж байгаа хэлбэр. Сонгуульт гишүүд намынхаа үйл ажиллагаанд тухайн жилд хэрхэн оролцсоноос хамаарч дөрвөн шатны байгууллагаас  үнэлгээ өгдөг. Дунд шат, тухайн харъяалагдаж буй Бодлогын зөвлөл, төв нам, залуучуудын болон эмэгтэйчүүдийн байгууллагаас үнэлгээ өгч, хамгийн бага үнэлгээ авсан хүнд дахин сонгогдох боломж олгож байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл, тухайн суудлын эргэлтийг нээж өгч буй үйл явц. Өөрийн саналаар ротацийн сонгуульд нэр дэвшиж байгаа хүн ч бий. Учир нь өөрийн сонирхож буй аймаг, дүүрэг рүү ҮБХ-ны гишүүнд нэр дэвших хүсэлтээ хүргүүлж, одоо харъяалагдаж буй ҮБХ-ны гишүүнээсээ чөлөөлөгдөж байгаа. Янз бүрийн шалтгаанаар эргэлтийн сонгууль явагдаж болно. Энэ бол Ардчилсан намын Үндсэн дүрмээр батлагдсан ажлаа дүгнэж буй үйл явц юм.

-Ардчилсан намын гишүүнийг намаас хасдаг эрх бүхий байгууллага нь Дотоод сонгуулийн хороо биш. Ротацийн сонгуулийн үеэр АН-ын гишүүний эрхтэй холбоотой ямар нэгэн асуудлыг огт хөнддөггүй. Хэн нэгнийг намын гишүүнчлэлээс хасах үйл явц явагддаггүй. Зөвхөн сонгуульт гишүүд ажлаа хэр хийснээс хамаарч тухайн шат руу нь буцааж байгаа хэлбэр. Тухайн шатандаа буцаж очоод өөрийгөө үнэлүүлээд, сонгуульт гишүүнээр дахин сонгогдох үйл явц явагдаж байгаа  юм. Түүнээс биш намын гишүүний үндсэн эрх, үүрэгтэй холбоотой асуудал биш. Сонгуульт гишүүн гэхээр намын гишүүн байж байгаад тухайн тойрогт ҮБХ болон аймаг, дүүргийн намын хорооны гишүүн болох тэр үйл явцыг л хэлж байгаа юм.

-Ардчилсан намд 2011-2016 онд ротаци буюу эргэлтийн сонгууль огт явагдаагүй. Н.Алтанхуяг даргын үед Ардчилсан намын дүрмээс ротацийг бүр хасчихсан байсан. Энэ хугацаанд нам өөрөө, өөрийгөө хайрцагласан, вакумжуулчихсан байсан л даа. Намын ҮБХ-нд хэн нэгэн орж болдоггүй, гарч болдоггүй болчихсон байсан. Тухайн үед би дунд шатны намын даргаар ажиллаж байсан. Хэвлэл, мэдээллийн хэрэгслээр дамжуулан өөрийнхөө үзэл бодлыг илэрхийлж, намын дотоод эргэлтийг байхгүй болгосноор залуу боловсон хүчний боломжийг хязгаарлаж, хориглосон байсан. Үр дүнд нь Ардчилсан намын залуу боловсон хүчин бодлого тодорхойлох хэмжээнд ажиллах боломжийг 5-6 жилээр ухраасан. Харин 2017 оноос хойш ротаци буюу эргэлтийн сонгууль сэргэснээр ҮБХ-ны нийт гишүүдийн бараг 50 хувьд нь залуус орж ирсэн. Ийм л том шинэчлэл болсон доо.

-Ардчилсан намын Үндсэн дүрэмд  энэ талаар тодорхой заасан байдаг. Дунд шатны нам буюу нийслэл, аймаг, дүүргийн намын гишүүний эргэлтийн сонгуулийг эхний хоёр жил нэг суудал дээр, сонгуулийн өмнөх буюу гурав дахь жилд хоёр суудал дээр  эргэлтийн сонгууль явагддаг. Дүүргийн намын хороо Иргэдийн хурлын тойрогт хуваагддаг. Иргэдийн хурлын тойргийг дөрвөөр үржүүлсэнтэй тэнцүү тооны намын хорооны гишүүн байдаг. Тэгэхээр мэдээж дөрвөн хүний хоёр нь ротацид орж байгаа учраас том дүнгээр нь харахаар 50 хувь гэж харагдаж байгаа болов уу. Энэ хүмүүс нэр дэвшиж, өрсөлдөөд буцаад сонгогдох эрх нь нээлттэй. Гагцхүү шинэ залуу боловсон хүчин нэмж өрсөлдөх боломж нээж өгч байгаа юм. Сонгуулийн өмнөх жил ротацид орсон хүмүүсийн зарим нь гомдох тохиолдол бий. Үүнийг нь санаатайгаар дэвэргэдэг улстөрийн хүчин, бүлэг хүмүүс байдаг. Намын үйл ажиллагааг харлуулах зорилгоор хэсэг хүмүүсийн л хийж байгаа ажил. Жил бүр л ийм үйл явц явагддаг. Өмнөх жилүүдэд Ардчилсан нам тийм, тийм хүмүүсээ хөөгөөд явуулжээ гээд л буруу, зөрүү мэдээлэл тараадаг шүү дээ. Гэтэл ротацид орсон хүмүүс нь буцаж өрсөлдөөд сонгогддог. Асуулттай чинь холбогдуулаад статистик мэдээлэл сонирхуулахад 2018 оны ротацийн сонгуульд 123 хүн оролцсоноос 90 хувь нь буцаад сонгогдсон. Энэ жил ч ялгаагүй 112 хүний 70-80 хувь нь эргээд сонгогдох боломжтой. Ротацийн сонгуулийг өмнө нь огт байгаагүй мэтээр зарим хүн буруугаар тайлбарладаг. Ротацийн сонгууль 2000 оноос эхлэлтэй. 2000 онд таван нам нэгдэж Үндсэн дүрмээ батлахдаа тухайн жилд ҮБХ-ны гишүүдийн гуравны нэг дээр ротацийн сонгууль явуулна гэж тусгасан. Энэ зарчим 18 дахь жилдээ үргэлжилж байна. Завсар  нь 6-7 жил намын эрх бүхий албан тушаалтнууд зогсоож  байсан. Үүнээс болж ротацийн сонгууль Ардчилсан намд огт байгаагүй мэтээр тайлбарлаж, ойлгуулж байсан юм. Харин 2016 оны УИХ-ын сонгуулийн дараа Ардчилсан намын их хурал хуралдаж, Үндсэн дүрмийнхээ хуучин заалтыг сэргээсэн. Ротацийн сонгууль гурав дахь жилдээ явагдаж байна. Ардчилсан намын хэвийн явагддаг үйл ажиллагаануудын нэг нь ротацийн сонгууль. Шинэчлэлийн хүрээнд явагдаж буй намын дотоод үйл ажиллагааны нэг хэлбэр.