“ЖАМП” компанийн Л.Цэрэндаваа найман тэрбум төгрөгийн өртэй

Уул уурхайгаас улсын төсөвт орох орлого жил ирэх тусам өсөн нэмэгдсээр байна. Сайны хажуугаар саар гэгчээр уул уурхайн зарим компани татвараа төлөхгүй гэдийж янз бүрийн асуудал гаргах нь элбэг болжээ. Энэ талаар Татварын Ерөнхий газрын Хууль эрх зүйн хэлтсийн дарга О.Тэнгистэй ярилцлаа.

-Улсын төсвийн ихэнх хувийг уул уурхайн салбар бүр­дүүлдэг боллоо. Гэвч уул уур­хайн зарим компани тат­вар төлөхөөс зайлсхийх болж. Өнөөдрийн байдлаар хич­нээн компани татварын өртэй байна вэ?
-Өнөөдрийн байдлаар шүүхийн шийдвэр дээр тат­ва­рын нэхэмжлэлтэй нийт 291 гүйцэтгэх хуудас бий. Эдгээр хуудасны нийт тат­варын авлагын хэмжээ 380 орчим тэрбум төгрөг бай­на. 380 тэрбум төгрөгийн 90 ор­чим хувь нь ердөө л 13 аж ахуйн нэгжид ногддог. Ту­хайл­бал “Ал­тан дорнод Мон­­гол”, “Олон-Овоот”, “ЖАМП” зэрэг компани ор­но.
-“Алтан дорнод Мон­гол” ком­панийн өрийг бараг­дуу­лах асуудал Засгийн газрын түвшинд яригдаж бай­гаа. Энэ компани яг хэдэн төг­рөгийн өртэй юм бэ?
-Татварын албаны бүрт­гэлээс үзэхэд нийт 150 тэр­бум төгрөгийн өртэй. Үүнээс 75 орчим тэрбум төгрөг нь шүүхийн шатанд явж байна. Үлдэгдэл 75-ыг нь өөрсдөө төлж барагдуулна гэсэн. Энэ бол одоогоос 3-4 жилийн өмнө олборлосон алтанд хамаарах өр. Эзэн нь гэгдэх ОХУ-ын иргэн Паушок Монгол Улсаас оргон зайлсныг хүмүүс сайн санаж байгаа байх.
-Одоо хариуцах эзэн нь хэн байна?
-Монгол Улсын иргэн Ган­болд гэх хүн худалдаж ав­сан. Энэ хүн татварын зарим өрөө барагдуулаад явж байна. “Алтан дорнод Монгол” компанийн өрийг бараг­дуулахаар Засгийн газ­раас ажлын хэсэг байгуу­лагд­сан. Энэ ажлын хэсэгтэй ком­панийнхан уулзалт хийж, тодорхой графикаар өрөө барагдуулах асуудлаар ярилц­сан.
-Эд хөрөнгийг нь битүүм­жил­сэн сураг байсан?
-Тус компанийн бүх эд хөрөн­гийг нь битүүмжилж, харил­цах дансыг нь хаагаад, аливаа хувьцааны шилжилт хөдөлгөөнийг нь хориглосон. Мөн дотоодын цэргийн харуул хамгаалалт тогтоосон. Төрд татвараа төлж чадахгүй бол дампууруулах нэхэмжлэлийг ч Баян­гол дүүргийн шүүхэд гаргасан.
-Мөн “Монгол газар” ХХК-ийг татварын өртэй гэдэг юм билээ?
-“Монгол газар” ком­па­нийн өр бий. Гэхдээ үүнийг бас заагтай ойлгох хэрэгтэй. “Олон-Овоот” ХХК төслийг нь хэрэгжүүлж байсан болохоор татварын өрийг нь барагдуулахаар болсон. Шүүхийн шийдвэрийн дагуу өр бараг­дуулаад явж байгаа гэсэн үг.
-Тэгвэл “ЖАМП” ком­па­нийн улсад төлөх тат­варын өр хэзээнээс эхэлсэн бэ?
-“ЖАМП” компани алт ол­борлосны татвараа төлөх­гүй явсаар найман тэрбум төгрөгийн өртэй болсон. Гэтэл тус компанийн үйл ажил­лагааг татварынхан зог­соож чадаагүй. Яагаад гэвэл бидэнд аливаа компанийн үйл ажиллагааг зогсоох хууль эрх зүйн үндэслэл байх­гүй. Тиймээс бид шүүхийн шийдвэрүүдийг гар­гуулаад, зохих журмын дагуу ажилласан. “ЖАМП”-ын газар, эд хөрөнгийг нь би­түүмж­лээд, төлбөрөө авъя гэхээр тус компанид өөрийн гэсэн хөрөнгө байхгүй, өөр компанийн бүртгэл дээр байх жишээтэй. Хамгийн сонирхолтой нь “Жамп” ХХК-ийн нэр дээр бүртгэлтэй ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрлүүдээ “Жамп Алт”, “Одод гоулд” ХХК-д шилжүүлсэн байдаг. Эцсийн дүндээ “ЖАМП” ХХК-иас авах найман тэрбум төгрөг замхраад алга болох эрсдэлд орж байна.
-Гэхдээ танайх ямар нэгэн арга хэмжээ авч бай­гаа биз дээ?
-Энэ компанийг бид олон жилийн хугацаанд санаа­тайгаар татвараа төлөхгүй ажил­лаж, эд хөрөнгөө займ­чуулсан гэж үздэг. Хууль хяналтын байгууллага шийдэх ёстой.
-Ингэхэд татварын өртэй ком­паниуд татварын гэмт хэрэг­тэн болж таарах уу?
-Татварын өртэй компани бүрийг татварын гэмт хэрэг­тэн гэж ойлгож болох­гүй. Татварын гэмт хэрэгтэн гэдэг нь их хэмжээний тат­варын өртэй, татвараас зайлс­­хийсэн, орлогоо худал мэ­дүүлсэн этгээдүүдийг хэлнэ. Гэм бурууг нь хууль хянал­тын байгууллага тог­тооно.
-Тэгвэл уул уурхайн ком­па­ниудаас татварын гэмт хэ­рэгт холбогдсон компани бий юу?
-Татварын албанаас зарим компанид дүгнэлт бичсэн. Одоогоор шүүхийн шийдвэр гараагүй учраас гэм буруутай гэж дүгнэх эрхгүй.
“ЖАМП” компанийн хувьд татвараа төлөөгүй мөрт­лөө алт олборлосоор байна. Тэгсэн хэрнээ тат­вараа авах гэхээр мөнгө байх­гүй гэдэг нь хууль бус үйл­дэл. Тиймээс “ЖАМП”-ыг тат­варын гэмт хэрэг­тэн гэж үзэж болно. Энэ ком­панийн ерөнхий захирал Л.Цэ­рэндаваа гэж нөхөр бий. Эднийх Өвөрхангай, Баян­хонгор зэрэг аймагт үйл ажил­лагаа явуулдаг юм билээ.
-Татварын өртэй ком­па­ниуд өрөө төлөхгүй бай­гаа шалт­гааныг юу гэж үзэж байна вэ?
-Гэнэтийн ашгийн 68 хувийн татварыг алтны ком­паниуд төлөхгүй, ард иргэд­дээ хуваалцахгүй, хуулийг эсэр­гүүцсэн үйлдлээс болж байгаа хэрэг.
-Татварын орчинд ямар нэгэн асуудал гаргахгүйн тулд төр засгаас юунд анхаар­вал зүйтэй вэ?
-Нийт ард түмний өм­чөөс авчихаад, өөрийнхөө аш­гаас татвар хэлбэрээр хуваал­цаж чадахгүй байгаа компаниудыг ажил­луу­лахгүй байх хэрэгтэй. Ингэхийн тулд Ашигт малт­малын тухай хууль, Татварын тухай хуульд нэмэлт заалт оруулж, татвараа төлөхгүй бол ашиглалтыг нь зогсоох, төлснийх нь дараа ажиллах эрхтэй болгох ёстой. Үүнийг эрт­нээс цэгцлэхгүй бол газ­рын хэвлий дэх баялгаа дэл­хий нийтэд дэлгэж байгаа өнөө үед  баялгийг маань юу ч үл­дээлгүй ухаад авчих эрс­­дэлтэй байна. Олбор­лоод гаргаад ирсэн бүтээг­дэ­хүү­нээс нь бид таллаад авна гэж байхгүй учраас татвар авд­гаараа л авна.
“ЖАМП” хэмээх энэ давар­сан компанийн олон жилийн хууль бус үйлдлийг хэрхэн шийдэхийг хэзээ өөрч­лөгдөх нь мэдэгдэхгүй Ашигт малтмалын тухай хууль, Татварын тухай хууль, мөн хэзээ шийдэгдэх нь мэдэгдэхгүй шүүхийн шийд­вэрийг хүлээсээр сууна. Энэ хүлээлтийн дунд нь улс орон хичнээн тэрбум төг­рөгөөр нэмж хохирох бол оо.  Тат­варын газар зогсоож чадах­гүй бол ЭБЭХЯ, Ашигт малтмалын газар зогсоож, лицензийг нь зогсоож болохгүй гэж үү гэсэн бодол төрлөө.