МУ-ын Ерөнхий Прокурор, Төрийн хууль цаазын тэргүүн зөвлөх М.Энх-Амгалан танаа

2015.10.12                                                                                                    Сүхбаатар аймаг Эрдэнэцагаан сум

Сүхбаатар аймгийн прокурорын газрын нэр бүхий прокурорын талаар гомдол гаргах тухай

Сүхбаатар аймгийн Эрдэнэцагаан сумын ИТХ-ын дарга Д.Нандинцэцэг би 2012 оны сумын ИТХ-ын сонгуульд ялалт байгуулж ИТХ-ын даргаар сонгогдон ажилласан боловч энэ ажлыг сүүлийн 2 жил хийлгүүлэлгүй удаа дараа хэрэг үүсгэн намайг шалгаж тэр нь давж заалдах шатны шүүхээс гэмт хэргийн бүрэлдэхүүнгүй болох нь тогтоогдож хэрэгсэхгүй болж байсан.

Намайг эрүүгийн гэмт хэрэг хийсэн мэтээр сумын иргэдэд ойлголт өгч, ажлыг минь хууль бусаар ч хамаагүй булаан авч хийлгэхгүй байх үндсэн зорилгодоо хэтэрхий улайрсан улс төрийн зорилготой үйл ажиллагаанд Сүхбаатар аймгийн Цагдаагийн газар, Прокурорын байгууллагын удирдлага зарим прокурор хууль бусаар оролцож байгаад миний сэтгэл эмзэглэж, аргагүй эрхэнд Монгол Улсын Ерөнхий Прокурор, Төрийн Хууль Цаазны Тэргүүн Зөвлөх Танд хандахаас өөр аргагүй боллоо.

Монгол Улсын иргэн би Монгол Улсын Үндсэн хуульд заасан нутгийн өөрөө удирдах ёсны байгууллага ИТХ-д нэр дэвшин ялалт байгуулж, ИТХ-ын дарга болсон байтал хуулиар үйл ажиллагааг нь зохицуулдаг төрийн энэхүү бие даасан байгууллагын удирдлагыг гэмт хэрэг л хийгээгүй бол халах, солих ямар ч хууль ёсны арга байхгүй болохоор намайг гэмт хэрэгтэн болгохоор 2 удаа эрүүгийн хэрэг үүсгэн шалгаж, түүнд нь Прокурорын байгууллагын албан хаагчид оролцож байгаад би харамсаж явна.

Монгол Улсын Үндсэн хуулийн тавин зургаадугаар зүйлийн 1-д “Прокурор хэрэг бүртгэх, мөрдөн байцаах, ял эдлүүлэх ажиллагаанд хяналт тавих…” гэж заасанчлан хэрвээ гэмт хэрэг мөн бол зохих ажиллагаа хийх зөвшөөрөл цагдаагийн байгууллагад олгож үргэлжлүүлэн шалгуулдаг гэж ойлгож байтал харин эсрэгээрээ уг асуудал нь гэмт хэргийн бүрэлдэхүүнтэй эсэхийг ч үл тоож, цагдаад хэт хөтлөгдөж нэг талыг барьсан, мэдлэг чадвар дутуу сандал суудал бөглөгч нар Таны удирдлага доор ажилладаг гэж би огт бодсонгүй.

Ингэж үнэнийг хатуу хэлж байгааг ойлгоорой, Учир нь нотлох баримтаар тогтоогдож хуулийн байгууллагаар шалгагдаад эцэслэн шийдвэрлэгдсэн зүйлд би үндэслэж байгаа билээ.

Уг нь Монгол Улсын Үндсэн хуулийн арван зургаадугаар зүйлийн 13-д “халдашгүй, чөлөөтэй байх эрхтэй. Хуульд заасан үндэслэл, журмаас гадуур дур мэдэн хэнийг ч нэгжих, баривчлах, хорих, мөрдөн мөшгих, эрх чөлөөг нь хязгаарлахыг хориглоно. Хэнд боловч эрүү шүүлт тулгаж, хүнлэг бус, хэрцгий хандаж, нэр төрийг нь доромжилж болохгүй...” гэж иргэний эрхийг хуулиар бүрэн хамгаалсан байтал Сүхбаатар аймгийн Цагдаагийн газар, Прокурорын байгууллага хууль бусаар эрүүгийн хэрэг үүсгэн намайг хоёр удаа шалгасан бол жинхэнэ гэмт хэргийн тухай мэдээллийг хэрэгсэхгүй болгодог байдал сүүлийн үед ихээхэн газар авч байна.

Прокурорын байгууллага Эрүүгийн байцаан шийтгэх хуульд заасанчлан хуулийн хэрэгжилтэнд хяналт тавьж, гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлж, хууль бусаар хэрэг үүсгүүлэхгүй байх, хуулиас гадуур хэнийг ч шалгаж, мөрдөж, эрх чөлөөг нь хязгаарлахгүй байхад анхаарч иргэдийнхээ аюулгүй тайван амьдрах нөхцөл бололцоогоор хангахад чиглэдэг гэж жирийн иргэд бид ойлгож ирсэн.

Үүнтэй холбоотой Прокурорын байгууллагын тухай хуулийн 18 дугаар зүйлийн 18.1.1-д “прокурорын байгууллагын үйл ажиллагааг нэгтгэн зохион байгуулж, удирдах” гэж заасанчлан Сүхбаатар аймгийн прокурорын байгууллагын хууль бус, нэг талыг барьсан зөрчлүүд дахин дахин гарах болсон энэ байдалд Таныг анхаарал тавьж, цаг заваа гаргаасай гэж үзэж хичээнгүйлэн хүсэж байгаа билээ.

Хууль зөрчих болсон сүүлийн хоёр жилийн урт түүхийг хамгийн товчоор энд тэмдэглэх бөгөөд шалгалтын явцад илүү дэлгэрэнгүй мэдээллийг шалгалтын баг цуглуулах боломжтой гэж үзэж болно.

Нэг. 2013 онд миний бие хууль бусаар сумын ИТХ-ын даргын ажлаасаа чөлөөлөгдсөн учир шүүхэд гомдол гарган шалгуулахад Захиргааны хэргийн 3 шатны шүүх намайг үндэслэлгүй ажлаас халсаныг тогтоож 2015 оны 6 дугаар сарын 26-ны өдөр сумын ИТХ-ын даргын ажлаа хуулийн дагуу хүлээн авсан.

Энэ хугацаанд намайг зүгээр байлгаагүй эрүүгийн хэрэг үүсгэн  шалгаж, эрүүгийн ялын тогтоол хүртэл надад сонсгож байсан юм.

Учир нь эхлээд хэрэг үүсгэсэн шалтгаан нь миний ажлыг авахын тулд миний өмнө эрхэлж байсан ажил болох цэцэрлэгийн эрхлэгчийн ажилтай холбогдуулан мөнгө төгрөг ашигласан гэх асуудлаар “аймгийн төвөөс явж болохгүй” гэсэн таслан сэргийлэх арга хэмжээг надад авч өдөр бүр аймгийн цагдаагийн үүдэнд суулгасан 10 сарын хугацаанд хоёрхон удаа байцаалт авч хэргийг хаасанд би маш их гомдолтой байгаа билээ.

Ингэж хоёр удаа байцаалт авахдаа цэцэрлэгийн эрхлэгч юу хийдэг, юу хийж байсныг л асууж байсан. Өөр асуух зүйл ч олдоогүй байх, энэ хугацаанд прокурор ямар хяналт тавьж байсанд би гайхаж, одоо энэ талаар тухайн үед хэрэг дээр хяналт тавьсан Сүхбаатар аймгийн прокурор Б.Очбадрах, хяналтын прокурор Д.Энх-Амар нар яагаад хүний эрхийг ингэж зөрчихөд таг дуугүй байдлаар оролцох болов гэдгийг тогтоолгох бас нэг гомдолтой асуудал байна.

Энэ цэцэрлэг байгуулахад өөрийн оруулсан хөрөнгө, оролцоог тооцон харуулсан маш олон тооцоо баримт мөн хөндлөнгийн шинжээчийн дүгнэлтээр энэ нь огт хэрэг биш болохыг тогтоосон ч би сумын төвөөс 230 км хол аймгийн төвд 10 сар таслан сэргийлэх арга хэмжээн доор олон гэмт хэрэгт сэжиглэгдсэн иргэдийн дунд цагдаагийн үүдийг сахин суухдаа олон ч удаа уйлж, цагдаа болон прокурорын харгис ухаангүй улс төржсөн үйлдэлд харуусан эмгэнэж, төрийн тусгай алба яагаад ийм болчиховдоо л гэж бодсон.

Энэ хугацаанд миний хүүхдүүдийг аймаг дээр миний нөхөр авчирч уулзуулж, ямар сайндаа ээж нь завгүй их ажилтай гэртээ ирж чадахгүй байгаа гэж хэлхэв дээ, нөгөө талаар надад ирсэн олон дарамт, дайралтаас би айж камержуулсан зочид буудалд сард 1.5 сая төгрөгийн төлбөр төлж сэтгэл санаа болон эдийн засгийн хохирол давхар амссаныг Цагдаагийн албанд томоохон хэргүүд илрүүлэн ажиллаж байсан одоо Прокурорын байгууллагыг удирдаж байгаа хүний хувьд Та итгэхэд хэцүү байгаа байх.

Надад үүсгэсэн хоёр дахь эрүүгийн хэрэг нь “тамгаа хүлээлгэж өгөөгүй, авч зугтсан” гэх үндэслэлээр Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 234 дүгээр зүйл ангийн 234.2-т заасан хэрэг надад давхар нэмж үүсгэсэн явдал юм.

Энэ нь аймгийн цагдаагийн газраас холдох аргагүй 10 сарын “таслан сэргийлэх арга хэмжээтэй” байх хугацаанд сумын ИТХ-ын даргын ажлыг хүчээр булаан авахдаа намайг байлцуулаагүй ба миний хувьд ч байлцах боломжгүй аймагт шалгагдаж байсан.

Ингэж ИТХ-ын даргын ажлыг хүчээр булаан авах үйлдэл нь хууль бус болохыг Та Монгол Улсын Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж, түүний удирдлагын тухай хуулиас маш тодорхой харж болно. Тиймээс ч Захиргааны хэргийн 3 шатны шүүхээс хууль бус болохыг тогтоож 2015 оны 6 дугаар сард би ажлаа буцаан хүлээн авсан билээ.

Энэ хэрэгт мөн л Сүхбаатар аймгийн прокурор Б.Очбадрах, хяналтын прокурор Г.Амарсайхан нар яагаад хүний эрхийг ингэж зөрчихөд чимээгүй байж оролцох болов гэдгийг тогтоолгох бас л нэг гомдолтой асуудал байна.

Тиймээс эрхэм хүндэт дарга М.Энх-Амгалан Та цагдаа прокурорын хамтарсан одоо цагийн хэлмэгдүүлэлтийн энэ үйлдэлд хяналт, шалгалтаа хандуулахыг хүсье.

Хоёр. Тус сумын ИТХ-ын даргаар хууль бусаар сонгогдон ажиллаж байсан Ц.Амгаланбаатараас би 2015 оны 6 дугаар сард ажлаа эгүүлэн хүлээн авахад ИТХ-ын тамгыг хаана байгааг хэлэхгүй, өөртөө авч нуун надад хүлээлгэн өгөөгүй.

Энэ үйлдэл нь надад үүсгэж байсан Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 234 дүгээр зүйлийн 234.2-т заасан хэрэгтэй яг адилхан үйлдэл мөн байна гэж ойлгон цагдаад гомдол гаргахад Сүхбаатар аймгийн хяналтын прокурор Г.Амарсайхан 2015 оны 8 дугаар сарын 24-ны 5/434 дугаар тогтоолоор “эрүүгийн хэрэг үүсгэхээс татгалзсан” байна.

Тогтоолд “…Ц.Амгаланбаатар хурлын тамгыг хувьдаа авч ашигласан нь Э.Жаргалбаяр, Ц.Амгаланбаатар нарын тайлбарууд болон бусад баримтуудаар тогтоогдохгүй байгаа, гэмт хэргийн бүрэлдэхүүнгүй байх тул эрүүгийн хэрэг үүсгэх үндэслэлгүй байна” гэжээ. Өөрөөр хэлбэл Ц.Амгаланбаатар хурлын дарга хийж байх хугацаандаа “ИТХ-ын төлөөлөгч Э.Жаргалбаярыг нарийн бичгийн даргаар ажиллуулж хурлын тамгыг Э.Жаргалбаярт хадгалуулж байсан гэсэн тайлбар өгсөн учир хэргийг хаасан байдаг”.

Юуны учир ингэв?

Надад холбогдох асуудлаар хэрэг үүсгээд шалгаад ялын тогтоол уншаад шүүхэд шилжүүлж болоод байдаг яг адилхан тохиолдолд яагаад “ялын тогтоол унших битгий хэл маш хурдан эрүүгийн хэрэг үүсгэхээс татгалзах тухай тогтоол” гарав?

Гэтэл одоо үүнээс болоод сумын ИТХ-аас орон нутгийн нийгэм, эдийн засгийн болон зохион байгуулалтын ямар ч асуудлаар шийдвэр гаргасан тамга, тэмдэггүй учир албажиж баталгаажин хэрэгжих боломжгүй 5 сар өнгөрөөд байна.

Ингэснээрээ иргэдийн нутгийн өөрөө удирдах байгууллагаараа дамжуулан тухайн орон нутгийн эдийн засаг, нийгмийн асуудлыг шийдвэрлэхэд оролцдог хууль ёсны эрх,  ашиг сонирхолд халдаж буй хэрэг юм.

Харин одоо Цагдаа, Прокурор дээр нэмэгдээд аймгийн хууль зүйн хэлтсийн дарга У.Болдхүү гэх албан тушаалтан хамтран ирж, дахин хууль бус асуудал үүсгэх боллоо.

Тэд миний ажлыг дахин хууль зөрчин хүчээр булааж авах зорилгоор урьдаас төлөвлөн аймгийн цагдаагийн албаны машинаар 2015 оны 9 дүгээр сарын 9-ны өдөр мөрдөн байцаагч, цагдаагийн хошууч Д.Сэргэлэнбаяр, аймгийн хууль зүйн хэлтсийн дарга У.Болдхүү, хууль бусаар ИТХ-ын даргаар ажиллаж байсан Ц.Амгаланбаатар нарын бүрэлдэхүүнтэй ирж ИТХ-ын даргын албан өрөөнд 9 дүгээр сарын 10-ны 14 цагт Цагдаагийн хошууч Д.Сэргэлэнбаяр орж ирэн “ИТХ-ын тамгыг шинжилгээний албанд хүргүүлж, ажиллагаа хийлгэнэ” хэмээн худлаа ярьж тамга хурааж авсан.

Ямар учиртай тамга тэмдэг хурааж авч байгааг асуухад тэрээр аймгийн хяналтын прокурор Г.Амарсайханы гарын үсэг бүхий “нэгжлэг хийх тогтоол” факсаар авч надад өгсөн. Тэр нь хар өнгөтэй огт уншигдахгүй байсан ба яг юу гэж байгааг ч би ойлгоогүй.

Гэтэл надад ямар эрүүгийн хэрэг үүсгэсэн болон эрүүгийн хэрэг үүсгээгүй байхад нэгжлэг хийсэн эсэх нь одоогоор тодорхойгүй байгаа тул Эрүүгийн байцаан шийтгэх хуулийн 132 дугаар зүйлийн 3-д заасан “Эрэн сурвалжилж байгаа этгээд нуугдаж байгаа буюу гэмт хэрэг үйлдэхэд хэрэглэсэн зэвсэг хэрэгсэл, гэмт хэрэг үйлдэх замаар олж авсан эд зүйл, түүнчлэн цогцос, хэрэг шийдвэрлэхэд ач холбогдол бүхий бусад зүйл байна гэх хангалттай үндэслэл байвал тэдгээрийг олж илрүүлэхээр нэгжлэг хийнэ” гэсэн үндэслэл мөн хуулийн 133 дугаар зүйлд заасан “Хураан авах, нэгжлэг хийх журам”-тай холбогдуулан асуудлыг шалгуулан тогтоолгох хүсэлтэй байна.

Дээрх байдлаас үзэхэд Монгол Улсын Үндсэн хуулийн арван дөрөвдүгээр зүйлийн 1-д “… хүн бүр хууль, шүүхийн өмнө эрх тэгш байна” гэсэн зарчим бүрэн эсрэгээрээ болсоныг Та харж байгаа байх.

Мөн түүнчлэн Прокурорын байгууллагын тухай хуулийн 12 дугаар зүйлд “Прокурор эрүүгийн хэрэг бүртгэл, мөрдөн байцаалтын ажиллагаанд хяналт тавих” асуудлыг маш тодорхой заасан байдаг.

Энэхүү хуульд тодорхой заасан эрхээ хэтрүүлэн ажиллаж байгаа, хууль бус үйлдлийг мэдсэн ч мэдээгүй байдлаар эс үйлдэл хэлбэрээр дэмжих болсон Сүхбаатар аймгийн прокурор Б.Очбадрах, хяналтын прокурор Г.Амарсайхан, Д.Энх-Амар нарт холбоотой дээрх зөрчлүүд огт зогсохгүй бүлэглэсэн шинжтэй болж байгааг анхаарч нягтлан шалгаж хариу өгөхийг хичээнгүйлэн хүсэж байна.

Асуудлыг Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн 2007 оны 263 дугаар зарлигаар байгуулагдсан “Прокурорын ёс зүйн Зөвлөл”-д, 264 дүгээр зарлигаар байгуулагдсан “Прокурорын мэргэжлийн зөвлөл”-д давхар уламжлана гэдэгт итгэж байна.

Улсын Ерөнхий Прокурор Та хууль журмын дагуу ажиллана гэж би итгэж байгаа ч хэрвээ тодорхойгүй хариу ирвэл асуудлыг Монгол Улсын Ерөнхийлөгчид уламжлахаас аргагүй болно.

Холбогдох шүүхийн шийдвэр, прокурорын тогтоол, бусад нотлох баримтууд, хууль бус үйлдлийн фото зураг, сонин дээр гарсан нийтлэлүүд бүгд надад байгаа тул тухайн үед нь шалгалтын бүрэлдэхүүнд танилцуулж, тайлбар өгөх болно.

Гомдол гаргасан: Сүхбаатар аймаг, Эрдэнэцагаан сумын ИТХ-ын дарга  Д.Нандинцэцэг