Д.Батсүх: Цагаан захтнуудад холбогдох хэргийг 100 хувь өршөөх хууль баталсан

Хуульчдын холбооны ерөнхийлөгч Д.Батсүхтэй ярилцлаа.

-Ерөнхий сайд асан Н.Алтанхуягийн ахлах зөвлөх Л.Гансүхийг шүүх хурал өнгөрсөн пүрэв гаригт боллоо. Шүүх хурал завсарлаагүй байхад өмгөөлөгчид хурлыг хаяж явсан. Шүүхийн зүгээс өмгөөлөгчдийг хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг дөрөв дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээний торгууль оноосон. Үүнийг та хэрхэн харж байна вэ?

-Өмгөөлөгч бол хуульчийн мэргэжлийн үйл ажиллагааны дүрмийг баримталж ажиллах ёстой. Мөн хуулийг чандлан сахиж ажиллах үүрэгтэй. Хууль болон мэргэжлийн үйл ажиллагаанд заасан баримталбал зохих хэм хэмжээ, шаардлагыг зөрчсөн бол хуульчийн мэргэжлийн үйл ажиллагааны зөрчил гэж үзэж, зохих хариуцлага тооцох хууль зүйн үндэслэлтэй. Хуульчийн эрхзүйн байдлын тухай хуульд зааснаар Хуульчдын холбооны дэргэдэх Мэргэжлийн хариуцлагын хороо энэ асуудлыг хянан шийдвэрлэж, хариуцлага тооцох ёстой. Л.Гансүхийг шүүх хуралд ямар үйл явдал болсон талаарх тодорхой баримт мэдээлэл одоогоор надад байхгүй байна. Хэвлэлээр гарч байгаа мэдээллүүд хоёр талтай, үнэн худал нь мэдэгдэхгүй байна. байгаа мэдээлэлд тулгуурлаж хариулт өгмөөргүй байна. Хууль зүйн талаас нь л хариулах ёстой.

-Хууль зүйн талаасаа ямар зохицуулалт байдаг вэ?

-Эрүүгийн хэргийг хянан шийдвэрлэж байхад шүүх хурал тасралтгүй явах зарчимтай. Эрүүгийн байцаан шийтгэх хуульд ч тодорхой заачихсан. Шүүх хуралдааны явцад хэргийн оролцогчид болон шүүгдэгч, хохирогчдоос тодорхой санал, хүсэлт, гомдол гаргаж болно. Гаргасан санал, хүсэлт, гомдлыг шийдвэрлэх хугацааг шүүх тогтоож өгдөг. Өөрөөр хэлбэл, шүүх хурал хойшилсон, дууссаныг шүүгч зарлаагүй бол хуралдаан дуусаагүй гэсэн үг. Хэрвээ энэ хугацаанд шүүх хуралдааныг орхиж явсан бол шүүхийг үл хүндэтгэсэн хууль бус зөрчил болно. Миний хувьд хуульчдад захиргааны хариуцлага ногдуулаад байгааг би буруу гэж үздэг.

-Яагаад буруу гэж вэ?

-Эрүүгийн байцаан шийтгэх хуульд шүүхийг үл хүндэтгэсэн, хэвийн үйл ажиллагааг алдагдуулсан тохиолдолд захиргааны хариуцлага тооцох заалт бий. Энэ нь шүүх эрх мэдлийг хэрэгжүүлэхэд оролцдог субьект буюу прокурор, өмгөөлөгчидтэй хамааралтай заалт биш. Хэрвээ прокурор, өмгөөлөгч шүүхийг үл хүндэтгэж, хурлыг орхиж явсан бол хуульчийн ёс зүйн хариуцлагатай нь холбож шийдвэрлэх ёстой. Харин хэргийн бусад оролцогч буюу сэжигтэн, гэрч, хохирогч нарт л хамааралтай.

-Шүүх хурал дуусаагүй байхад орхиж явсан өмгөөлөгчдөд танай холбоо ямар хариуцлага тооцдог вэ. Орхиод яваад байх нь аль аль талдаа хэцүү шүү дээ?

-Хуульч мэргэжлийн үйл ажиллагааны зөрчил гаргасан бол манай холбооноос хариуцлага тооцдог. Үүнд нээлттэй, хаалттай сануулах, хуульчийн мэргэжлийн үйл ажиллагааг хугацаатай, хугацаагүй түдгэлзүүлэх гэх олон арга хэмжээ авдаг.

-Шүүхээс өмгөөлөгч нарт торгууль ногдуулж байсан хэчнээн тохиолдол байдаг вэ?

-Нэлээд олон тохиолдол байдаг. Цагдаагийн дарга нарт холбогдох хэргийг өмгөөлж байсан хоёр өмгөөлөгчийг баривчлан 14 хоног саатуулсан тохиолдол бий. Энэ асуудлыг бид хуульчийн эрх ашгийг хамгаалах ёс зүй, чиг үүргийнхээ хүрээнд зохих байгууллагуудад тавих бодолтой байна. Өмгөөлөгч ямар асуудлаар шүүхэд хүндрэл учруулаад байгааг мэргэжлийн ёс зүй, хариуцлагатай холбож үзэх хэрэгтэй. Түүнээс биш торгож хариуцлага хүлээлгэж болохгүй. Гэхдээ шүүх ажиллагаанд хүндрэл учруулсан өмгөөлөгчийг зөвтгөж болохгүй.

-Өмгөөлөгч ёс зүйгүй аашилж байна гэж шүүмжлэх хүн олон байдаг?

-Тогтоосон ёс зүйн хэм хэмжээний наад захын шаардлагыг хангаж ажиллах үүрэгтэй. Энэ үүргийг зөрчөөд байвал зохих журмын дагуу шалгаад хариуцлага ногдуулах ёстой л доо. Хэдхэн өмгөөлөгчийн хийж байгаа үйлдэл, гаргаж байгаа зангаар 2000 гаруй өмгөөлөгч, хуульчийг дүгнэж болохгүй.

-Хэргийнхээ талаар нийгэмд мэдээлж, олон нийтэд сөрөг мэдээлэл цацдаг өмгөөлөгчид сүүлийн үед олширлоо. Ер нь хэргийг эцэслэн шийдээгүй байхад энэ мэт үйлдэл гаргах нь хуульд хэр нийцтэй вэ?

-Хэвлэлийн хурал хийгээд олон нийтэд мэдээлэл цацдаг хоёр гурван өмгөөлөгч байдаг. Тэдний үйлдлээр бүхнийг дүгнэж болохгүй. Нөгөө талаар өмгөөлөгчид өмгөөлж байгаа хэргийнхээ талаар олон нийтийн анхаарлыг татах шаардлага юу байна вэ. Яагаад ийм асуудал хүртэл явчихав гэдгийг бодож үзэх хэрэгтэй. Өнөөдөр хэрэг бүртгэл, мөрдөн байцаалт явуулдаг байгууллага тийм хэрэг илрүүллээ гээд шуугиулдаг. Тийм хүн холбогдсон байж болзошгүй гээд мэдээлдэг. Зарим тохиолдолд прокурортойгоо нийлээд ийм хэрэгт холбогдсон гэж олон нийтэд цацдаг тал бий. Эндээс хууль зүйн үр дагавар, сөрөг нөлөөг бодож үздэггүй нь харагддаг. Олон нийт ч энэ хүн хэрэг хийжээ гэж хүлээн авдаг. Хууль зүйн талаас нь тухайн хэргийг шалгаад, нотлох баримт цуглуулахад гэмт хэрэг биш болохыг нь тогтоосон тохиолдол бишгүй байдаг шүү дээ. Ийм маягаар хүний нэр төрд халдаж, сэвтүүлээд байдаг. Үүний эсрэг тухайн хүнийг өмгөөлж байгаа өмгөөлөгчид нийгэмд үнэн бодит мэдээллийг яагаад дэлгэж болохгүй гэж. Тодорхой мэдээллийг иргэдэд өгөх эрх нь өмгөөлөгчид байдаг. Гэхдээ өмгөөлөгчийн үйлдэл мэргэжлийн үйл ажиллагаанд заасан шаардлагатай нийцэх ёстой. Харин хэтрүүлэн хэрэглэвэл ёс зүйн зөрчил болно.

-Ер нь холбогдох байгууллага хэргийн талаар хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр олон нийтэд цацах шаардлага байдаг юм уу?

-Тухайн үйлчлүүлэгчдийн гэм буруутай эсэхийг олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслээр цацах нь зохисгүй үйлдэл.Монгол Улсын Үндсэн хуульд зааснаар шүүх эрх мэдлийг шүүх л хэрэгжүүлдэг. Хүнийг гэм буруутай эсэх асуудлыг шүүхийн хүчин төгөлдөр тогтоолоор тогтооно гэдгийг хуульд заасан байдаг. Тэгэхээр шүүгчдэгчийнхээ гэм буруугүйг хэвлэлээр биш шүүх дээр ярих ёстой. Тэндээ үндэслэл, баримтаа гаргаж өгөх хэрэгтэй. Түүнээс биш шүүхээр асуудлыг шийдэхээс өмнө хэвлэлээр мэдээлэл цацах нь нийгэмд сөргөөр нөлөөлөхөөс гадна шүүх хэргийг шийдвэрлэхэд хууль бусаар нөлөөлдөг. Хяналт тавьж байгаа прокурор, хэрэг бүртгэл явуулдаг холбогдох газрууд элдэв янзын мэдээлэл нийгэмд цацдагаа болих хэрэгтэй. Ийм хэргүүдийг шалгаж байна л гэж ярина биз. Хүний нэрийг шууд зарлаад асуудлыг тодорхой ярих шаардлага байхгүй. Энэ нь мөрдөн байцаах ажиллагаанд нөлөөлдөг. Нөгөө талаар хуульд нийцэхгүй ажиллагаагаа олон нийтийн дэмжлэгээр хаацайлах оролдлого байхыг үгүйсгэхгүй. Хүнийг хэрэгт буруутгаж байгаа юм бол хууль зүйн үндэслэл, нотлох баримттайгаар шалга. Сүүлийн үед маш олон хэргийг энэ зарчмыг зөрчиж шийдвэрлэсэн. Нотлох баримтууд нь хуульд нийцээгүй. Нотлох баримт цуглуулахдаа хуулийн маш олон зөрчил гаргасан. Хэрэгт байгаа нотлох баримт нь тэр хүмүүсийг буруутайг хангалттай тогтоож, нотолж чадахгүй. Ийм маш олон хэргийг авлигатай тэмцэж байна гэх нэрийн дор шийдлээ шүү дээ.

-Тухайлбал, хэн хэний хэрэг вэ. Хэлж болох уу?

-Н.Энхбаяр даргад холбогдох хэрэг. Хэрэгт цугласан нотлох баримт шаардлага хангаагүй. Мөн хуульд заасан журмын дагуу бэхжүүлж аваагүй нотлох баримтаар бусдыг яллаж, шийтгэж болохгүй гэх асуудлыг тавихад шүүх шийдчихсэн. Түүнчлэн цагдаагийн дарга нарт холбогдох хэрэг. Албан тушаалдаа хайнга, хариуцлагагүй хандсан асуудлаар шалгуулаад зохих эрүүгийн хариуцлагаа хүлээчихсэн байсан. Хөөн хэлэлцэх хугацаа нь дууссан учраас тохирсон зүйл ангиараа хүлээсэн хариуцлагын хугацаа нь дуусчихсан байхад огт хамааралгүй зүйл ангиар шийтгэсэн. Ашигт малтмалын газрын дарга нарт холбогдох хэрэг ч мөн адил. Энэ хэрэгт маш олон нотлох баримт Эүүгийн байцаан шийтгэх хуулийн журмыг зөрчсөн. Нотлох баримтууд нь энэ хүмүүсийг гэмт хэрэг үйлдсэн гэж буруутгах бус харин цагаатгах талынх байсан. Хэдэн жилийн дараа энэ хэргүүдийг хуульд заасны дагуу шийдвэрлээгүй, нотлох баримтгүй, гэмт хэрэг үйлдсэнийг хангалттай баримтаар тогтоогоогүй гэх мэт үндэслэлээр дээрх хэрэгт холбогдсон хүмүүсийг цагаатгах асуудал гарахыг үгүйсгэхгүй. Энэ талаар эхнээсээ яриад эхэлсэн. УИХ-ын гишүүн Н.Алтанхуяг иймэрхүү утгатай үг хэлж байсан. Н.Энхбаяр гэдэг хүний хэргийг шийдэхдээ газрын үнэлгээг та нар зохиомлоор гаргаж ирсэн шүү дээ гэж зурагтаар ярьсан.

-Шүүгдэгч өмгөөлөгчөө солих эрхтэй байдаг. 5-6 удаа сольсон тохиолдол байна. Ингэснээр хэргийг шийдэхгүй шүүх хурал сунжрах тал бий. Үүнийг та юу гэж боддог вэ?

-Өмгөөлөгч авах нь үндсэн хуулиар иргэнд олгогдсон эрх. Хууль зүйн мэргэжлийн туслалцаа авах эрхийг нь өмгөөлөгч хангаж өгдөг. Хэнээс хууль зүйн туслалцаа авах вэ, хэнээр хэргээ өмгөөлүүлэх вэ гэдгээ тухайн иргэн өөрөө сонгоно. Зарим нь эрхээ хэтрүүлж эдэлснээс болж хэрэг хянан шийдвэрлэхэд саад болж сунжруулдаг тал бий. Хуулиар тухайн хүнийг хэдэн өмгөөлөгчөөр өмгөөлүүлэх, хэдэн өмгөөлөгч солихыг хааж болохгүй.

-Өмгөөлөгч олон хэрэгт ажилладаг. Шүүх хурал товлосон өдөр өмгөөлөгч хүндэтгэх шалтгаантай, өвчтэй, эсвэл хурал давхацсан гэх шалтгаанаар удаа дараа хойшлуулдаг. Үүнийг зохицуулах гарц байна уу?

-Үүнийг хуулиар юм уу тодорхой дүрмээр хязгаарлаж болохгүй. Өмгөөлөгчийн ажил нь чөлөөт, мэргэжлийн үйл ажиллагаа байх ёстой. Төрөөс, улс төрөөс, шүүхээс хараат бус байдаг. Хараат бусаар чөлөөтэй эрхэлж болох ажлыг төдөн хэрэгт ажилла гэж журамлаад юм уу, хуульчилж болдоггүй. Хэт их ачаалал өөртөө аваад түүнийхээ улмаас үйлчлүүлэгчээ хохироогоод эхэлбэл ёс зүйн зөрчил болно. Шүүх хурал хойшлоод байгаа үндэслэлийн талаар шүүх хурлаас хийсэн маш олон судалгаа байдаг. Судалгаанаас харахад хурал өмгөөлөгчөөс болж хойшилсон тохиолдол олон байсан. Өмгөөлөгчийн буруутай үйлдэл байдаг л байх. Гэхдээ олон талтай л даа. Дан ганц өмгөөлөгчөөс шалтгаалж шүүх хурал хойшилдог гэж үзэж болохгүй. Хуралдааныг товлохоосоо өмнө төдөнд хурал болно гэдгээ өмгөөлөгчтэй урьдчилан тохирох ёстой. Энэ өдөр хурлыг товлолоо та оролцох боломжтой юу, үгүй юу гэдгийг урьдчилан асууж, тохиролцсон байхад хурал давхацсан гэх асуудлыг ярихгүй гэдгийг өмгөөлөгчид сайн хэлэх хэрэгтэй. Үүнийг л тодорхой болгон хуульчилж өгөх хэрэгтэй байгаа юм.

-Давж заалдах болон хяналтын шатны шүүх хурал урьдчилсан товгүй. Хэзээ болох нь тодорхойгүй байж байтал гэнэт зарладаг шүү дээ?

-Давж заалдах болон хяналтын шатны шүүх хурал урьдчилсан товгүй шууд зарладаг. Энэ шүүх хурал нь хэрэг маргааны эцсийн үе шат байдаг. Тиймээс өмгөөлөгчид заасан өдөр нь хуралд оролцох шаардлагатай. Тэгэхээр өмгөөлөгчид давж заалдах болон хяналтын шатны шүүх хуралд илүү ач холбогдол өгч ажилладаг. Үүнээс үүдээд анхан шатны шүүх хурлыг хойшлуулж байгаа нь хүндэтгэн үзэх шалтгаан болдог.

-Өмгөөлөгчид улстөржиж байна гэдэг. Улстөржиж болох уу?

-Өмгөөлөгч улстөржиж болохгүй. Улс төрөөс ангид байх зарчим байдаг. Харин хуульч, өмгөөлөгч хүн улс төрийн ажил хийж болно. Ийм тохиолдолд хуульчийн мэргэжлийн үйл ажиллагаа явуулах зөвшөөрлийг түдгэлзүүлэх ёстой. Хуульчийн ажлаас нь ч мөн түдгэлзүүлдэг.

-Өршөөлийн тухай хуулийг баталсан. Зарим зүйл заалтыг хэрэгжүүлж эхэллээ. Та энэ хуулийн талаар ямар бодолтой байна вэ?

-Ийм хууль Монгол Улсад өмнө нь гарч байгаагүй. Өршөөлийн хуулийг гаргахдаа захиргааны зөрчлийг хамруулж үздэггүй. Эрүүгийн гэмт хэргийг дандаа өршөөлд хамруулдаг байсан. Яаж хэрэглэх нь ойлгомжгүй маш олон зохицуулалт байна. Өршөөлийн тухай хуулийг гаргахад баримтладаг үндсэн том зарчим бий. Тэр зарчмыг алдагдуулсан хууль. Өөрөөр хэлбэл, Өршөөлийн тухай хуулийг гаргахад нэн түрүүнд эмэгтэйчүүд, өндөр настан, бага насны хүүхэдтэй эмэгтэй, насанд хүрээгүй хүүхдийг хамруулдаг байсан. Эмзэг бүлгийн ийм хүмүүсийг л илүү их хамруулах ёстой. Гэтэл энэ хуульд эдгээр хүний талаар нэг ч үг, үсэг байхгүй. Хуулиар аавын хүүг алагчилж үзэж болохгүй. Гэтэл алагчилсан хууль баталчихлаа. Цагаан захтнуудад холбогдох хэргүүдийг 100 хувь өршөөнө. Бүр бүх хэрэг шүү. Албан тушаал, авлига, хайнга хариуцлагагүй хандсан хэргүүд гээд. Тэгсэн атал залуу насандаа гэнэдээд танхай, дээрэм хийсэн олон залуус байгаа. Эдгээрийг яагаад хамруулж болохгүй гэж. Судалгаанаас авч үзэхэд 16-25 насныхан дээрх гэмт хэрэгт холбогддог. Энэ залуусыг өршөөчих байсан юм. 2002 онд Эрүүгийн хуулийг шинэчлэн баталсан. Энэ хуульд бүх гэмт хэргийг тэнсдэг байснаа болиод хүндэвтэр хэрэгт тэнсэн харгалздаг болсон. Хүндэвтэр гэмт хэрэгт 3-5 жил хүртэлх хугацаагаар хорих ялтай хүмүүс багтдаг. Санкц нь өөр өөр л дөө. Энэ хуулийн дараа 2006, 2009 онд Өршөөлийн тухай хуулийг баталсан. Энэ хоёр хуульд өршөөлд хамруулахгүй гэж зааснаас бусад төрлийн хэргийг 100 хувь өршөөдөг байсан. Яагаад вэ гэхээр Эрүүгийн хуулийн өөрчлөлттэй холбоотой. Гэтэл өнөөдрийн Өршөөлийн хуульд хүндэвтэр төрлийн гэмт хэргээс хоёр жилийн ял хасна гээд заачихсан.

-Энэ заалт нь шүүхэд ямар нэгэн хүндрэл учруулах уу?

-Тэгш бус үйлчлэх хууль гаргачихсан. Хууль нь ийм агуулгатай учир шүүх бүрэн эрхийнхээ хүрээнд л хэргийг шийднэ. Таван жилийн хугацаатай хорих ял ногдуулах учраас дээд талд нь таван жилийн ял ногдуулж, хоёр жилийг өршөөгөөд гурван жилийг нь биечлэн эдлүүлэх боломж бүрдэнэ. Бас тэнсэн харгалзуулж болно. Энэ Өршөөлийн тухай хуулийг хуульчийн нүдээр харахад Монгол Улсын Үндсэн хуульд заасан хууль дээдлэх ёс, тэгш эрх, шударга ёсны зарчим зөрчсөн. Энэ хуулиа одоо засах байлгүй дээ.

-Өршөөлийн тухай хуулийг батлахад танай холбооноос санал авсан уу?

-Санал авсан. УИХ-аар хэлэлцэж байгаа хуульд холбооны саналыг маш сайн авдаг. Гэвч бидний санал хүсэлтийг хуульд оруулаагүй. Их хурал дээр засаад хаячихсан байна лээ. Тэнгэр газар шиг ялгаатай болгосон.

С.Ичинхорлоо

Эх сурвалж: “Монголын үнэн” сонин