Хурд

Хурд ердөө физик хэмжигдэхүүн гэж ойлгогдохоо болиод уджээ. Учир нь хурдны хязгаарт хүрэх гэсэн хүн төрөлхтний мөрөөдөл хэзээ ч биелэхгүй. Яагаад гэвэл хурданд тийм тогтмол хязгаар үгүй санагдана. Нэг үгээр хурдлаад байвал хурдлаад л байна гэсэн үг. Одоогоор дэлхийн хамгийн хурдан хүн Усэин Болтийн 100 метрт үзүүлсэн амжилтуудыг мөдхөн Лондонгийн олимпоор хэн нэгэн африк эвдэх нь тодорхой.

Гэхдээ бүх зүйл нэг хачин ХУРДАНД шилжиж буй гэдэгтэй би санал нийлдэг. XX зууны 80-аад онд одоо миний таньдаг бүх дүү нар нэг ой хүрчихээд хөвөнтэй өлгийндөө хэвтэж байлаа. Гэтэл энэ зууны хүүхдүүд төрөөд нэг сар хүрэв үү үгүй юу, хөл гараа сарвалзуулаад хөвөнтэй өлгийгөө одооны хүмүүсийн хэлдгээр “жийж” орхих юм. Нэг сартай инээмсэглэх, ход ход элэглэх, зурагт үзэх, аав ээжийгээ таниад өмөлзөх бол тэдний хувьд хэзээний сурчихсан эрдэм. Юунд ч юм яараад байгаа юм шиг. Тэд 3-4 насандаа хөөрхий бидний үеийнхний 8-9 хүрээд ойлгож байсан байгаль хийгээд амьдралын тухай бүх төсөөлөл, мэдлэгийг олоод авчихсан байх юм. Хэн ч заагаагүй байхад 5-6 настай хүүхдүүд интернет ертөнцөд дураараа сэлгүүцэж байна. Энэ хурд ямар учиртай ХУРД вэ гэх бодол надад үе үехэн төрнө. Сайны хурд уу, муугийн хурд уу? Зул бадамлахын өмнө тодордог шиг хүн… гэх гунигт бодлыг ч төрүүлнэ.

Харин уран зохиолд өнөөх хурд илт мэдэгдэх боллоо. Газрын эзэн Л.Толстой шиг арван хэдэн жил нэг роман бичиж байгаа зохиолчийг одоо дэлхийн хаанаас ч олохгүй. Сүүлийн үед хоёр жил бичсэн роман бараг он удаан жил бичсэн зохиолд тооцогдохоор хурд уран зохиолд үйлчилж байна. Тэгээд ч XIX зууны роман гэдэг ойлголт энэ цагт огт өөр болсонтой санал нийлэхшаардлагатай. Гэхдээ л роман бол роман шүү дээ.

Өөр нэг хурдыг анзаарахгүй өнгөрөх аргагүй болжээ. Цаг хугацаа. Эсвэл би зөвхөн мэдрэмжиндээ хэт захирагдаад байж ч болох юм. Миний насны ихэнх хүмүүс долоо хоног ямар хурдан өнгөрч байна вэ хэмээн дуу алдах нь олонтаа. Тэдний хэлдгээр долоо хоногт хоёрхон өдөр байх болсон гэнэ. Даваа… Ням. Нуулгүй хэлэхэд надад ч бас ийм мэдрэмж төрөх болсон. Цаг хугацааны ойлгомжгүй хурд, өндөр давтамжтай амьдралын хэмнэл хоёрт захирагдаад, олон сайхан зүйлийн дэргэдүүр жишим ч үгүй өнгөрч байгаа мэт санагдах болжээ. Байгаа мэт ч юу байхав, үнэхээр олонсайхан зүйлийн дэргэдүүр анзаарах сөхөөгүй амьдарч явна. Нэг л мэдэхэд цас нэвсийтэл дарж, салхины хүчинд гарсан цасан угалзуудыг харах ч үгүй гишгэлэн, юунд ч юм бэ яарч одно. Нэг л мэдэхэд өвс ногоо ширэлдэн ургаж, хаврын урьхан салхинд байгалийн өөрчлөлтийг харах сөхөөгүй амьдралын буулганд зүтгэнэ.Үнэндээ энэ их хурд таатай сайхан санагдахгүй л байна.

Монгол яруу найрагт 20-иод жилийн өмнө найраглал гэдэг лут төрөл байлаа. Уянгын найраглал, туульсийн найраглал, бүр түүхэн найраглал гээд төрөл зүйлийн хувьд хөгжиж байлаа. Яагаад дандаа өнгөрсөн цаг дээр бичээд байгааг минь ойлгоорой. Учир нь одоо манай яруу найрагт найраглал бичнэ гээд тонгойж суух тийм хоцрогдсон яруу найрагч үлдсэнгүй. Уучлаарай, хоцрогдсон гэдэг үгийг битгий эмзэг хүлээж аваарай. Үнэн байдал энэ юм даа. Үнэхээр богино шүлэг одоо бороо шиг асгарч байна. Өнөөх “Болор цом”- ын тайзан дээрээс хүн амьтан залхтал уншдаг олон мөр шүлгүүд ч онц сонирхолгүй болжээ. Залуу шүлэгчид ердөө 10-14 мөр шүлэг бичих болов. Энэ юутай холбоотой, ямар үзэгдэл вэ?

Өнөөх гайхал хурд… Одоо олон мөр шүлгийг тогтож уншин, цаг алдах шаардлагаямар ч насны хүнд үлдсэнгүй. Тэр тусмаа залуу хүнд. Яруу найрагт хурд яаж нөлөөлж буйг энэ жишээ харуулаад байгаа ч юм шиг. Агшин зуурын сэрэл, мэдрэмж, гоо сайхны таашаал. Энэ цагийн яруу найргийн хурд… Өөр үг олдсонгүй.

Японд боловсрол эзэмшсэн найз минь ийм нэгэн түүх өгүүлсэн удаатай. Токиогийн гадаад хэлний дээд сургуулийн оюутны байранд монгол, япон хоёр оюутан хамт амьдарч байжээ. Хоёулаа ханиад хүрч гэнэ. Монгол оюутан бие тааруу тэр өдрөө хичээл таслахаар шийджээ. Харин өндөр хэмээр халуурсандаа бөндөгнөтөл чичирсэн япон оюутан босоод хичээлдээ явжээ. Өдөр нь биеэ үл хайхран эрдэм номонд шамдагч япон оюутнаас эрүүл мэндээ хайрлан хамгаалагч монгол оюутан:

-Чи юунд хичээлдээ явав, бие чинь тийм муу байхад… гэж асуужээ. Хариуд өнөөх япон:

-Хэрэв би нэг өдрийн хичээл тасалвал бүтэн сар нөхөж гүйцэх гэж зовох болно. Тиймээс үхчихээгүй бол хичээлдээ явахаас өөр аргагүй… гэж хариулжээ.

Аймаар бүр айдас хүрмээр хурд тэнд ноёлж байнагэсэн үг. Ганцханөдрийн хичээл таслахад л ХУРД чамайг хүлээхгүй, тоосроод л алга болох нь. Ямар аймаар юм бэ? Одоохондоо бид тийм ХУРДАНД автчихаагүй байгаа ч олон зүйл дээр хурдалж эхлээд байгааг анзаарч байна.

Өнгөрсөн жил уран зохиолын багш болох нэн сонирхолтой хэдэн хүүхдийг сонгон авч хичээл заасан ухаантай. Би тэдэнд XX зууны арай дээр Монгол романуудыг унших даалгавар өгсөн юм. Эцэст нь тэдний нэг нь ч тэр романуудыг уншсангүй. Учрыг нь асуувал тэд үнэнээ л надад хэлсэн юм.

-Эхлээд зузааныг нь хараад айсан.

-Уншиж эхлээд шууд нойр хүрсэн. Нойронд их сайн үйлчилдэг юм билээ.

-Тийм их цаг зав байсангүй.

Гэсэн хэрнээ шавь нар минь бааранд хэдэн цагаар ч хамаагүй бүжиглэж чаддаг. Гэхдээ бааранд бүжиглэдэгт биш өнөөх романуудад л хамаг учир байна гэж үзээд, бүгдэд нь сайн дүн тавиад өгчихсөн. Дүн бол яахав дээ, хэдэн тоо л юм шүү дээ.

Харин дараа нь тэдгээр романууд өнөөх гайхал хурд багатай байсан цаг үед бичигдсэнийг гэнэт ойлгосон юм. Үнэндээ хурдтай холбоотой ганцхан зүйлийг би огт ойлгоогүй. Физик биеийн үзүүлэх хурднаас оюун санааны хурд илүү болов уу?

Өндөр гэгээний номын багшийн бие лагшин гэнэт мууджээ. Тэгээд хэдэн шавийн хамт Түвд орноо залрах болсон гэгээнтэн шавь нартаа хандаж:

-За би их яаруу явах ёстой. Та нарын урд гараад давхина. Зөвхөн миний морины тоосыг л хараад яваарай. Өөр зүйлд анхаарлаа хандуулж саатаж болохгүй шүү… гэжээ. Тэгээд л давхиж гэнэ. Гэтэл нэг шавийнх нь морь шээх гээд зогсчихжээ. Өнөөх шавь багшийнхаа болоод бусдынхаа тэнгэрт тулах тоосыг хараад л хоцорч. Араас нь хичнээн хурдлаад барааг нь олж хараагүй алджээ. Өндөр гэгээн багшдаа өдөртөө л очоод золгожээ. Итгэхэд бэрх ч үнэн л гэдэг юм даа.Монгол, Түвдийн хоорондох хэдэн бээр газрыг ердөө нэг өдөрт туулсан хэрэг. Тэр цагаас хойш олуулаа яваа монголчууд морио шээхээр зогсоход дөрөөгөө хангинуулж чимээ өгдөг болсон гэдэг.

Энэ ямар гээч ХУРД вэ? Одоо бидний амьдралыг авч яваад байгаа ХУРД бас ямар хурд вэ? Онолын ойлголтоор харьцангуй хурд уу, эсвэл кибер хурд уу?

Ёстой мэдэх юм алга. Гэхдээ ХУРДЛАСААР байна.

П.Батхуяг

2011 он 10-р сар   “Үндэстний Тойм” сэтгүүл