Д.Сосорбарам: Х.Баттулга аа, У.Хүрэлсүх ээ, миний хоёр дүү Х.Чойбалсан, Ю.Цэдэнбал ах шигээ болох вий

Баасанжавын Энхзаяа

Маэстро Д.Сосорбарамтай ярилцлаа.

-Олон жил дуншсан АН-ын тамга тэмдгийг Дээд шүүх сая нэг талд гаргаж шийдээд байтал араас нь АН-ын өөр нэг бүлэг хүмүүс шүүх дээр яваад оччихлоо. Нөгөө л маргаан үргэлжлэх нь ээ гэж харахад хүргэж байна. Ер нь сүүлийн жилүүдэд өрнөж байгаа АН-ын үйл явцыг эрүүлээр дүгнэж ойлгохыг хүмүүс хүсч байгаа. Ингэхээр хоёулаа энэ сэдвээр ярих нь зөв байх?

-2000 оноос хойш эдүгээг хүртэл 22 жилийн хугацаанд Монгол Улс ямх ямхаар ухарсаар социализм руугаа орчихсон. Чөлөөт зах зээлийн эдийн засгийн нийгэм гэж ярьж байгаа боловч түүндээ их халтай бодлого явуулж байгаа учраас үүнтэй уялдаад 90 оны өмнөхийг санагалзсан, бүр тодруулж хэлэх юм бол гадны гар нөлөөгөөр явдаг төрийн тэргүүнтэй болоод удаж байна. Ер нь манай геополитикоос болж хойд, урд хөршийн асар их бусармаг нөлөө орж ирэх төлөв байнга байдаг. Түүн дээр төрийн тэргүүнүүд нь монгол хүмүүсийнхээ, сонгогчдынхоо нэрийг барьж хүнд байдлаас гарах, Монгол руу шунасан элдэв янзын бодлогоос эвтэйхэн гарах аргуудыг сүвэгчилж ирсэн юм билээ. Энэ чиг хандлага 2017 оноос хойш алдагдсан. Хэрэв цааш үргэлжлэх юм бол монгол үндэстний тусгаар тогтнолын баталгаа алдагдах сэжим харагдаад байгаа юм. Учир нь нийт монголчуудын оюун санааны болоод сэтгэлгээний зулай дээр байнга хутга билүүдэж байдаг харгис бодлого шингэсэн хэвээр байна. Ялангуяа сая хойд хөршийн өдөөсөн дайны цаг үетэй давхцаж манайд том сурталчилгаа явлаа. Энэ бол улайм цайм социалист фашист сурталчилгаа болсон.

-АН-ын даргын сунгааг хэлээд байна аа даа?

-Тийм. Монгол Улс өөрөө шүүхтэй, хуультай үндэстэн. Тийм учраас Дээд шүүх бусармаг үйлдэл гаргахгүй байх. Өмнө нь хууль, шүүхийнхэн маань хараат байсан. Одоо үүнээсээ гарах хэрэгтэй. Гарч ч байна. Түүний сэжим нь сая Улсын дээд шүүх АН-ын шинэчилсэн дүрмийг баталж, хүлээж авсан явдал.

АН-ын даргын сунгаа боллоо. Би үүнд бүр ангайж байгаа. Хойд Солонгост ч ийм явдал болдоггүй байх. Х.Баттулга 96.3 хувиар ялалт байгуулаад дараа нь намынхаа гишүүдийн их хурлаар 99.3 хувиар гарлаа гэв үү. АН-ын ухархайд ийм юм байна гэдэг үнэн эмгэнэлтэй, гашуудалтай хэрэг. Ухархай гэж би, нүд хараа, тархины асуудал яриад байна шүү дээ. МАН гэхээс илүү манай АН чинь социалист, коммунист, фашистуудаар дүүрчихсэн байсан юм байна. Энэ дүүргэлтийг Монголын олон лам хувраг, сэхээтнүүд, Ерөнхий сайдуудыг Монгол Улсын шүүхийн зөвшөөрөлгүйгээр өөрсдөө буудаж алж байсан коммунист КГБ-ынхан манайд хийж байгаа юм байна. Манайд Вещинскийн онолын үйл явц улам эрчимжиж байгаад хувь хүний хувьд түгшиж байгаа боловч одоо сэрэхгүй бол оройтлоо гэсэн бодолтой байна. Шулуухан хэлэхэд, би энэ сунгааг үүнтэй холбож үзэж байгаа.

Бид 1990 онд коммунист дэглэмийг халж чадсан шигээ, 1990-2000 он хүртэл чөлөөт зах зээл рүү гайгүй том алхсан шигээ хувь хүний эрх чөлөө, хувийн өмчийг, чөлөөт зах зээлийг жам ёсоор нь явуулахын тулд тэмцэх ёстой. Тэмцэхдээ хойноос, урдаас шидсэн чулууны үүрмэгийг монгол хүн бие бие рүүгээ нүүлгэж, биенээ устгах биш, аливаа юмны учрыг сайн олох хэрэгтэй. Хүн төөрч, будилж болно. Төөрсөн хүн зүг чигээ олоод очдогийн адилаар энэ төөрөгдлөөсөө одоо гарахгүй бол оройтно. Тэгэхээр АН-ын энэ үйл явц шинээр төрөх үйл явц гэж харж байгаа.

-АН-ын тамга, тэмдгийн маргаан, толхилцоон үргэлжилсэн энэ хугацаанд сонсож байсан хамгийн өөдрөг төсөөлөл байх чинь?

-Энэ бол Монгол Улсад тохиолдоод байгаа гашуудалтай явдал биш. Социалист орнуудад, тэд битгий хэл бусад Англи, Америк зэрэг хөгжингүй орнуудад КГБ-ын савар үргэлж байдаг юм байна. Тэгэхээр энэ бол үзэл санаагаараа, өөрөөр хэлбэл, тос усаараа ялгарахын эхлэл.

Аливаа муу юмны явдал суудал сайн юмны эхлэл гэдэг ланжгар үг байдаг даа. Барууны чиг баримжаатай, хөрөнгөтний үзлийг, шулуухан хэлэхэд капитализмыг бий болгохыг зорьж байгаа хүмүүс нэг талдаа гарах хэрэгтэй. Гурван сая гаруйхан хүмүүс хоорондоо ямар нэгэн толхиос, түлхээсээр биш, хүн бүрт байдаг тусгаар тогтнолыг хамгаалж, үндэстнээ аварч, улирч хоцорсон хуучин түүхийг давтахгүйгээр техник технологи, сэтгэлгээний энэ эрин зуун руу орохдоо улс төр мухар сүсэг хоёроос өөрийгөө аваад гардаг үзэл санааг оршоохийн тулд АН болон түүнийг дэмждэг, эрх чөлөөг үнэ цэнээ гэж боддог хүн бүр сэрэх цаг нь болчихсон. Тийм учраас нөхөд минь маргалдаад хэрэггүй, хар муухайгаар нэгэн рүүгээ чулуудаад яах юм. Үзэл санаа, мэдлэг оюунаараа өрсөлдөж зах зээлийн нийгмийн жам ёсны хөгжлөөр явъя л даа.

-С.Эрдэнэ, Х.Баттулга нарын ард АН-ын олон мянган гишүүд байгаа. С.Эрдэнийг Дээд шүүх батламжилж байхад Х.Баттулгыг дэмжиж, даргаараа сонгож байсан олон мянган хүн байлаа гэж хэлэх гээд байна л даа. Тэд өнөөдөр АН-ын хувьд юу болох юм бэ?

-Х.Баттулгыг 99.3 хувиар дэмжиж байгаа тэр хүмүүсийн толгойд яваа хүмүүст асуудал бий. Тэр нь товчхондоо авлига, мөнгөний асуудал байх магадлалтай. Түүгээр ч барахгүй цаашдаа сэжим нь гараад, танигдаад явна. Түүнийг дагасан эрх чөлөөний үнэ цэнийг хамгаалах гэсэн, төөрөлдсөн улс нэлээд байх тал бий. Бидэнтэй хамт ерэн онд явж байсан нөхдийн минь оюун санааг бохирдуулсан, зунгагтуулсан үзэл суртал их явжээ. Түүнд миний нөхдүүд их автсан байна. Үүн дээр бие биенээ сайхан, муухайгаар дуудаж хуваагдахын оронд цэвэр үзэл санаан дээрээ нэгдээд явах нь туйлын зөв.

Хувийн өмчид тулгуурласан, хувь хүний эрхийг дээдэлсэн, эрх чөлөөт ёс зүйт капиталист тогтолцоог бий болгохгүйгээр хэзээ ч хүн эрх чөлөөндөө эзэн байж чадахгүй. Энэ үгийг мянга байтугай хэдэн сая удаа давтах ёстой. Энэ ёс зүйт тогтолцоог цогцлоохын тулд тэр үзэл санаан дээрээ нэгдье. Хүчээр нэгд гэж тушаахгүй, сайн дураараа эвлэлдэн нэгдье. Ингэж ерөн оныхоо үйлсийг аврахгүй бол горьгүй болчихсон байна.

Ямартаа ч миний харж байгаагаар сайн үйл явдал болно. Гурван сая хүний дунд явж байгаа улс төрийн үйл явц юу юугүй барьцалдаан, түлхэлцээн, толхилцоон болчихгүй байх. Яахав, коммунист урхагийн түлхээсээр үймээн самуун дэгдээхийг үгүйсгэхгүй. Тэгэхээр хүн бүр үүн дээр өөр өөрийн үнэ цэнэтэй, өөрийнхөө удам судар ирээдүйгээ сайхнаар харсан, өвөг дээдсийнхээ бурууг нь таягдаж, зөвийг нь шингээсэн ухааныг нь хадгалж, явах чигийнхээ тэнхлэгийг рационал байлгаж явбал туйлын сайн байна гэж хэлэх байна.

Бачимддаг юм уу яадаг юм, бие рүүгээ зохихгүй, бүтэхгүй, бодитой бус үг үйлдлээр харгалдаж л байна. Бид харгалдаж, маргалдаж болно, хэрэлдэж ч болно. Харин зодолдож болохгүй. Гол нь мэтгэлцээн явуулж, санаа бодлоо хуваалцах хэрэгтэй. Энэ бол тийм арга ядсан хэрэг биш шүү дээ. Нүүр нүүрээ хараад дугуй ширээнд суу. Бие биенээсээ яг үнэнийг сонс л доо. Ялангуяа АН-д ийм үе ирчихсэн.

-За, та тэгж боддог юм байж. Танай нөхдөд ингэж мэтгэлцэх сэдэл, эрмэлзэл байх юм уу. Өнөөдөр бол бас л хоёр талд сууна шүү дээ?

-Дээд шүүхийн шийдвэр тодорхой болчихсон. Дээд шүүх дахиад өөр шийдвэр гаргахгүй байх. Гаргавал шившиг болно. Энэ бол тодорхой. Харин “Та нар дотроо учраа ол” гэж дахиж хэлэх байх. Тэгвэл учраа олох гээд явах хэрэгтэй. Үнэхээр учраа олохгүй бол “За уучлаарай, бид энэ намыг ерэн онд ийм үзэл санааны төлөө байгуулсан. Бид намынхаа суурийг тэр чигээр нь авч үлдэнэ” гээд л салах хэрэгтэй. Гэрчилгээ нь С.Эрдэнийн нэр дээр байна. Тэд шинэ намаа байгуулаад яв, эрх нь нээлттэй. Монгол Улс олон намын тогтолцоог сонгосон шүү дээ.

Одоогийн нөхцөл байдлаас харахад уяа явдал болно. 2024 оны сонгууль хүртэл уягдах байх. Тиймээс дотроо учраа олох үйл явц маш товчхон байгаасай гэж хүсч байна. Тэдэнд шинэ нам байгуулчихсан, суурь нь байгаа. МоАХ-г ч нам болгоод нийлүүлээд явах боломжтой. Ингээд явъя гээд салах хэрэгтэй.

Үргэлжлэлийг ӨДРИЙН СОНИНООС УНШИНА УУ